«Биология» пәнінен тоқсандық жиынтық бағалау спецификациясы
11-сынып
(жаратылыстану - математикалық бағыт)
МАЗМҰНЫ
1. Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мақсаты 3
2. Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мазмұнын анықтайтын құжаттар 3
3. «Биология» пәні бойынша күтілетін нәтижелер, 11 сынып 3
4. «Биология» пәні бойынша ойлау дағдыларының деңгейі, 11 сынып 4
5. Ойлау дағдыларының деңгейіне байланысты тексерілетін мақсаттарды тоқсандарға бөлу 5
6. Жиынтық бағалауды өткізу ережесі 5
7. Модерация және балл қою 5
1- ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 6
2- ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 14
3- ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 20
4- ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 29
1. Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мақсаты
Тоқсандық жиынтық бағалау оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының мазмұнына сәйкес, оқушылардың тоқсан барысында меңгерген білім, білік және дағдыларды анықтауға бағытталған.
Тоқсандық жиынтық бағалау күтілетін нәтижелерді және оқу жоспарында жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін тексереді.
2. Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мазмұнын анықтайтын құжаттар
Негізгі орта білім беру деңгейінің 11 сыныптарына арналған «Биология» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы
3. «Биология» пәні бойынша күтілетін нәтижелер, 11 сынып
Білу:
- бастапқы биологиялық ұғымдарды;
- заманауи өмірдегі жаратылыстану ғылымының мәнін;
- негізгі биологиялық теориялар мен заңдардың мәнін;
- атақты ғалымдардың жаратылыстану ғылымдарының қалыптасуы мен дамуына қосқан үлесін;
- практикалық және эксперименттік жұмыстарды орындау барысында қауіпсіздік техникасының ережелерін;
- микробиология, молекулалық, жасушалық биология негіздерін;
- өсімдіктер және жануарлар ағзаларының ішкі ортасы мен мүшелер жүйесінің компоненттерін;
- өсімдіктердің және жануарлардың негізгі топтарын;
- тірі ағзалардың адам және табиғи кешен үшін маңызын;
- эволюциялық дамудың негізі мен заңдылықтарын;
- сұрыптау әдістерін; биогеоценоздар мен агроценоздардың құрылымын;
- тірі ағзаларға қоршаған орта факторларының әсерін;
- адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсерін біледі.
Түсіну:
- микробиологияның медицинадағы, ауыл шаруашылығындағы және өнеркәсіптегі маңызын;
- жасушалардағы молекулалар және органоидтар деңгейінде жүретін процестерді;
- өсімдік және жануарлар ағзаларының ішкі ортасы мен мүшелер жүйесінің функцияларын,
- өсімдік пен жануарлардың негізгі топтарының жіктелу қағидаттарын;
- метаболизм процестерін;
- жаһандық және жергілікті экологиялық проблемаларды түсінеді.
Қолдану:
- тірі және өлі табиғаттағы объектілерді, процестер мен құбылыстарды сипаттау үшін негізгі биологиялық ұғымдар мен терминдерді;
- тәжірибелік-эксперименттік және зерттеу жұмыстарын қауiпсiз жүргізу әдістерін;
- қолданбалы және оқу тапсырмаларын шешу, практикалық және зертханалық жұмыстарды орындау барысында биологияның заңдары мен формулаларын;
- нәтижелерді ұсынуда графикалық тәсілдерді, өлшем бірліктердің Халықаралық жүйесін;
- алынған білімдерін физикалық және химиялық құбылыстардың жүру жағдайларын және процестерді түсіндіруге;
- ағзалардың әртүрлі топтарын сипаттаған кезде бинарлық номенклатураны қолданады.
Талдау:
- ғылыми-жаратылыстану эксперименті нәтижесінде алынған деректерді;
- графиктік және кестелік нысанда берілген ақпаратты;
- адам ағзасының химиялық құрамын және оның дұрыс жұмыс істеуі үшін
микроэлементтер мен макроэлементтердің маңызын;
- биологиялық процестер мен құбылыстардың заңдылықтарын;
- тірі ағзалардың мүшелер жүйесінің құрылысы мен функциясын;
- трансгендік технологияларды қолдануға байланысты проблемаларды;
- биогеоценоздағы заттар айналымының процестерін талдайды.
Жинақтау:
- кесте, сызбанұсқа, хабарлама, баяндама, таныстырылым түрінде көрсету үшін жинақталған және өңделген деректерді, ақпараттарды;
- гипотеза, дәлел және түсініктеме жасауға арналған ғылыми модельдерді және дәлелдемелерді;
- эксперимент және зерттеулер жүргізу жоспарын жинақтайды.
Бағалау:
- жасалған эксперименттің нәтижелерін, зертханалық жұмыстарды жүргізу кезіндегі тәуекелдерді;
- түрлі физикалық және химиялық процестердің адамның тыныс-тіршілігі мен қоршаған ортаға әсерін;
- табиғи биогеоценоздар мен агроценоздардың жағдайын;
- өнеркәсіптің технологиялық қағидаттарының тірі табиғат компоненттері арасындағы тепе-теңдікті сақтауға әсерін;
- пайдалы қазбалар мен табиғи ресурстарды дұрыс пайдаланудың маңыздылығын бағалайды.
4. «Биология» пәні бойынша ойлау дағдыларының деңгейі, 11 сынып
Ойлау дағдыларының
деңгейі
Сипаттама Тапсырмалар
түрлері
Білу және түсіну - тірі табиғаттың негізгі патшылықтары ағзаларының көбеюі мен дамуы, экожүйе,
биоалуантүрлілік туралы білім жүйесін асыру, қоршаған ортаны қорғау саласындағы практикалық іс-шараларға қатысу қажет екенін біледі;
- табиғи биологиялық құбылыстар мен үдерістердің мәнін, адам қызметінің
өсімдіктер мен жануарлар әлеміне, сонымен қатар адамның денсаулығына әсерін, оқушыларға экологиялық
жағдайды бағалау және тірі әлемге құндылық деп қарау қажеттілігін түсінеді. КТБ-Көп таңдауы бар тапсырмалар
ҚЖ - Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар
Қолдану - органикалық дүниенің көптүрлілігін, тірі ағзалардың түрлі топтарының
ұйымдастырылу және қызмет ету ерекшеліктерін, адамның қоршаған ортаға және тірі дүниеге әсер ету салдарын, оған ұқыпты қарау, биологиялық білімдерін практикада қолдануға, қоршаған ортаны қорғау саласындағы практикалық іс-
шараларға қатысуға ұмтылады. ҚЖ - Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар
ТЖ - Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар
Жоғары деңгей дағдылары - эксперимент жүргізу үшін зертханалық жабдықты пайдаланады;
- табиғи биологиялық құбылыстар, үдерістер, заңдар мен заңдылықтардың
мәнін түсіну үшін зерттеу жұмысын жүргізеді;
- ақпараттық-коммуникативтік технологияларды пайдаланады. ҚЖ - Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар
ТЖ - Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар
5. Ойлау дағдыларының деңгейіне байланысты тексерілетін мақсаттарды тоқсандарға бөлу
Тоқсан Білу және түсіну Қолдану Жоғары деңгей
дағдылары
I 25% 38% 37%
II 28% 36% 36%
III 38% 54% 8%
IV 28% 64% 8%
Барлығы 30% 48% 22%
6. Жиынтық бағалауды өткізу ережесі
Тоқсан бойынша жиынтық бағалау кезінде кабинетіңіздегі көмек ретінде қолдануға мүмкін болатын кез келген көрнекі құралдарды: диаграммалар, кестелер, постерлер, плакаттар немесе карталарды жауып қойыңыз.
Тоқсан бойынша жиынтық бағалау басталмас бұрын алғашқы бетінде жазылған нұсқауды оқыңыз және білім алушыларға жұмыстың орындалуына бөлінген уақытты хабарлаңыз. Білім алушыларға жұмыс барысында бір-бірімен сөйлесулеріне болмайтындығын ескертіңіз. Нұсқаулықпен таныстырып болғаннан кейін білім алушыларға тоқсан бойынша жиынтық бағалау басталғанға дейін түсінбеген сұрақтарын қоюға болатындығы туралы айтыңыз.
Білім алушылардың жұмысты өздігінен орындап жатқандығына, жұмысты орындау барысында көмек беретін қосымша ресурстарды, мысалы: сөздіктер немесе калькуляторлар (спецификацияда рұқсат берілген жағдайлардан басқа уақытта) пайдалануларына жәнеолардың бір-біріне көмектесулеріне, көшіріп алуларына және сөйлесулеріне мүмкіндіктерінің жоқ екендігіне көз жеткізіңіз.
Білім алушыларға дұрыс емес жауапты өшіргішпен өшірудің орнына, қарындашпен сызып қоюды ұсыныңыз.
Жұмыс барысында нұсқаулыққа немесе жұмыстың ұзақтығына қатысты білім алушылар тарапынан қойылған сұрақтарға жауап беруге болады. Жекелеген білім алушыларға көмек беруге негізделген кез келген ақпаратты оқуға, айтуға, өзгертіп айтуға немесе көрсетуге тыйым салынады.
Жиынтық бағалаудың аяқталуына 5 минут уақыт қалғандығын хабарлап отырыңыз. Жиынтық бағалау аяқталғаннан кейін білім алушылардан жұмыстарын тоқтатып,
қалам/қарындаштарын партаның үстіне қоюларын өтініңіз.
7. Модерация және балл қою
Барлық мұғалімдер балл қою кестесінің бірдей нұсқасын қолданады. Модерация үдерісінде бірыңғай балл қою кестесінен ауытқушылықты болдырмау үшін жұмыс үлгілерін балл қою кестесіне сәйкес тексеру қажет.
1- ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ
1-тоқсанның жиынтық бағалауына шолу
Ұзақтығы – 40 минут Балл саны - 30
Тапсырмалар түрлері:
КТБ-Көп таңдауы бар тапсырмалар;
ҚЖ- Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;
ТЖ -Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар.
Жиынтық бағалаудың құрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртүрлі тапсырмалар: көп жауапты таңдауы бар сұрақтар, қысқа/толық жауапты қажет ететін сұрақтар қолданылады.
Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтарға сөздер немесе қысқа сөйлемдер түрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін сұрақтарда білім алушылар орындаушылық және шығармашылық дағдыларын көрсетеді.
Нұсқа: 12 тапсырмадан тұрады: соның ішінде бірнеше жауап нұсқаларынан тұратын сұрақтармен қоса қысқаша және толық жауапты қажет ететін тапсырмалар берілген. Тапсырмаларда суреттер, кестелер, сызбанұсқалар ұсынылған.
1-тоқсан бойынша жиынтық бағалау сипаттамасы
Бөлім
Тексерілетін мақсат Ойлау дағдыларының
деңгейі Тапсырма саны* *Тапсырма
№ Тапсырма түрі* *Уақыт , мин *Балл
саны Барлық балл
11.1A
Молекулярлық биология және биохимия 11.4.1.1 - антиген мен антидененің
әрекеттесуін түсіндіру Қолдану 1 1(а)(i)
1(ii) ҚЖ 5 3
6
11.4.1.2 - фермент-субстрат комплексінің
түзілу механизмін түсіндіру Қолдану 1 2(a)(i) ҚЖ 2 1
11.4.1.3 - ферменттердің бәсекелес және
бәсекелес емес ингибирленуін салыстыру Қолдану 1 3 ҚЖ 3 2
11.1В
Қоректену 11.1.2.1 - хлоропласттың құрылымы мен
қызметі арасындағы өзара байланысты орнату Қолдану 1 4(a)(i) ҚЖ 3 2 12
11.1.2.2 - фотосинтездің жарық кезеңінде
өтетін үдерістерді түсіндіру Қолдану 1 5(a)(i) ТЖ 3 2
11.1.2.3 - фотосинтездің қараңғы кезеңінде
өтетін үдерістерді түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 6(a)(i) ҚЖ 3 2
11.1.2.4 - С3 және С4 өсімдіктердегі көміртекті тұту (фиксация) жолдарын оқып білу Жоғары деңгей
дағдылары 1 7(a)(i)
7 (b)(i) ҚЖ/ТЖ 4 3
11.1.2.5 - фотосинтездің шектеуші
факторларын зерттеу және түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 8(a)(i)
(a)(ii) ҚЖ/ТЖ 5 3
11.1С
Заттардың тасымалдануы 11.1.3.1 - өсімдіктердегі заттар
транслокациясы механизмін түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 9(i)
(ii) ТЖ 7 5 12
11.1.3.2 - заттар тасымалданудың
симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдарының мәнін түсіндіру Қолдану 1 10(i)
(ii) ҚЖ/ТЖ 3 2
11.1.3.3 - жасуша мембранасы арқылы заттар тасымалының әр түрлі типтерінің
механизмдерін түсіндіру Қолдану 1 11(i) ҚЖ 2 1
11.1.3.4 - натрий-калий сорғысы мысалында
белсенді тасымалды түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 12 ТЖ 7 4
Total 30
7
Тапсырмалар мен балл қою кестесінің үлгісі
«Биология» пәнінен 1-тоқсанға арналған жиынтық бағалау тапсырмалары
1. Суретте жануарлар ағзасында бөгде зат- антигенге қарсы түзілетін антидене молекуласының құрылысы берілген.
(а) (і) антидененің қай бөлігіне антиген байланысады?
..........................................................................................................................................................[1]
(іі) антидене-антиген байланысу ерекшелігін түсіндіріңіз.
...................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................[2]
2. Төменде фермент- субстрат кешенінің түзілуін көрсететін сызба берілген
(а) (і) суретте U берілген бөлігін атаңыз.
...........................................................................................................................................................[1]
3. Ферментативтік реакция жылдамдығын төмендетін қосылыстарды ингибиторлар деп атайды. Ингибиторларды бәсекелес және бәсекелес емес деп бөледі.
Төмендегі бос орынға бәсекелес ингибитор әркетін көрсететін сызба сызыңыз.
[2]
4. Төменде хлоропласт сызбасы берілген.
(а)(і) суретте 2 санымен берілген құрылымды атаңыз, атқаратын қызметін қысқаша түсіндіріңіз.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................[2]
5. Фотосинтез үдерісі жарық және қараңғы фазасы деп бөлінеді.
(а)(і) Фотосинтездің жарық фазасындағы реакциялар не себепті қараңғыда жүрмейтінін түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................[2]
6. Берілген реакция фотосинтездің қараңғы фазасында жүретін реакциялардың бір бөлігін көрсетеді.
(а) (і) Сызбада А және С әріптерімен берілген қосылыстарды анықтаңыз A [1]
C [1]
7. Төменде С4 өсімдігінің жапырағы микросуреті берілген
(а)(і) Суретте J және L әріптерімен берілген құрылымдарды анықтаңыз.
J................................................
(b) (і) Жүгері сияқты С4 өсімдігінде С3 өсімдігімен салыстырғанда фотосинтез өнімділігінің жоғары болу себебін түсіндіріңіз.
[1]
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................[2]
8. Берілген графикте фотосинтез жылдамдығының жарық қарқындылығына тәуелділігі көрсетілген.
(а)(і) графикте Х берілген нүктеде реакция жылдамдығын шектеуші факторды анықтаңыз
...........................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................[1]
(а)(іі) графиктегі Z берілген аймақтағы өзгерісті түсіндіріңіз.
...........................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................[2]
9. Өсімдіктерде фотосинтез нәтижесінде түзілген көмірсулар флоэма арқылы тасымалданады. Флоэма сүзгілі түтік пен серіктес жасушадан тұрады. Төмендегі суретте органикалық заттардың «Жаппай ағын» теориясына негізделген тасымал түрі көрсетілген.
(i) берілген сызбаны пайдаланып, сүзгілі түтік құрылысы осы тасымалды қамтамасыз етуге қалай бейімделгенін түсіндіріңіз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[2]
(ii) берілген сызбаны пайдаланып, cеріктес жасуша құрылысы осы тасымалды қамтамасыз етуге қалай бейімделгенін түсіндіріңіз
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[3]
10. Төмендегі суретте өсімдіктің тамыры арқылы судың өсімдікпен сіңірілуі көрсетілген.
(і) суреттегі Х , Ү құрылымына қалай өтеді?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[1]
(іі) М әріпімен берілген тасымал түрін анықтаңыз
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[1]
11. Сызбада жасуша мембранасы арқылы жүретін процесс көрсетілген
(і) процесті атаңыз [1]
12. Аш ішектегі бүрлерде натрий-калий сорғысы арқылы активті тасымалдау қалай жүретіндігі 1 – суретте көрсетілген.
1 – сурет арқылы натрий-калий сорғысының жүру механизмін сипаттаңыз.
[4]
Балл қою кестесі
№ Жауабы Балл Қосымша ақпарат
(а) (і) Y 1
(іі) Эпитоп/паратоп; кілт пен құлып 2
2 Белсенді орталық 1
3 Сызба ингибитор пішінің белсенді орталыққа сәйкес екенін көрсетуі керек 2 Ферменттің белсенді орталығы үшін 1 балл/ ингибитор
формасы үшін 1 балл
4 Тилакоид, грана, жарық фаза үшін беттік аудан 2
5 Күн сәулесі толқындары, электрондарды
қоздыру 2
6 А- СО2,
С-НАДФ+Н2О 2
7(і)
(іі) J -эпидермис жасушалары 1
Фермент ФЕП-карбоксилаза СО2 байланыстыру жылдамдығы жоғары/ фермент тыныс алуға қатыспайды
СО2 екі рет фиксацияланады 2
8(і)
(іі) Х- жарық қарқындылығы/артқан сайын реакция
жылдамдығы жоғары 1
Z-жарық қарқындылығы шектеуші фактор емес
Реакция жылдамдығы тұрақты 2
9(і)
(іі Жасушалар тірі, цитоплазма / серіктес жасуша/ 2
Серіктес жасуша ядро, цитоплазма/
рибосомалар, митохондрия 3
10(і)
(іі) Топырақта су, минералды тұздар Х тамыр түгіне Ү жоғары су потенциалынан төменгі су
потенциалына өтеді. 1
Апопластты 1
11 Осмос 1
12 1. Люмендегі натрий ионының концентрациясы эпителий жасушаларына қарағанда жоғары.
2. Эпителий жасушаларына натрий ионы түрінде концентрация градиентіне қарсы
3. Тасымалдағыш нәруыздар арқылы жасуша мембарансының беткі жағында диффузияланады.
4. Натрий ионы эптителий жасушаларынан натрий калий сорғысы арқылы жасушаның сыртқы бетіне шығады да қанға сіңеді. 4
2- ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ
2-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға шолу
Ұзақтығы – 40 минут Балл саны - 30
Тапсырмалар түрлері:
КТБ- Көп таңдауы бар тапсырмалар;
ҚЖ- Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;
ТЖ -Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар.
Жиынтық бағалаудың құрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртүрлі тапсырмалар: көп жауапты таңдауы бар сұрақтар, қысқа/толық жауапты қажет ететін сұрақтар қолданылады.
Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтарға сөздер немесе қысқа сөйлемдер түрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін сұрақтарда білім алушылар орындаушылық және шығармашылық дағдыларын көрсетеді.
Нұсқа: 7 тапсырмадан тұрады: соның ішінде бірнеше жауап нұсқаларынан тұратын сұрақтар, қысқаша жауапты қажет ететін сұрақтар, толық жауапты қажет ететін тапсырмалар берілген. Тапсырмаларда суреттер, кестелер, сызбанұсқалар ұсынылған.
2-тоқсан бойынша жиынтық бағалау сипаттамасы
Бөлім
Тексерілетін мақсат Ойлау дағдыларының
деңгейі Тапсырма саны* *Сұрақ
№ Тапсырма түрі* *Уақыт,
мин *Балл
саны Барлық балл
11.2A
Координация және реттелу 11.1.7.2 - гормондардың әсер ету механизмін түсіндіру Жоғары деңгей дағдылары
1 1(а)(i)
1(ii)
1(b)
ҚЖ/ТЖ
5
5
12
11.1.7.3 - өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың (өсіргіш заттар) әсер ету механизмін зерттеу Жоғары деңгей дағдылары
1 2(a)(i)
(b)(i) (ii)
ТЖ
5
7
11.2В Көбею 11.2.1.2 - сперматогенез бен
оогенездің айырмашылығын түсіндіру
Қолдану
1 3(a)
3(ii)
3(b)
ҚЖ
5
5
5
11.2С Өсу
және даму 11.2.3.1 - бағаналы жасушалардың
мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіру
Қолдану
1 4(i)
(ii)
ҚЖ
6
3
3
11.2 D Тұқым
Қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары 11.2.4.1 - мутациялардың дезоксирибонуклеинқышқылы репарациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы рекомбинациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы
репликациясы арасындағы байланысын табу
Қолдану
1
5(i)
(ii)
ҚЖ/ТЖ
6
3
10
11.2.4.2 - белгілердің тұқымқуалауының нақтылығын талдауда статистикалық әдістерді
қолдану (t-критерий, Хи критерий)
Қолдану
1 6
6(ii)
(iii)
ҚЖ/ТЖ
6
4
11.2.4.3 - "Адам геномы" жобасының
маңызын талқылау Қолдану 1 7(i)
(ii) ҚЖ/ТЖ 7 3
Total 30
15
Тапсырмалар мен балл қою кестесі үлгісі
«Биология» пәнінен 2-тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары
1. Төменде ұйқы безінің жарық микроскопы арқылы түсірілген бір бөлігі берілген. (а) (і) суреттегі А және В әріптерімен бірілген құрылымдарды анықтаңыз А...................................................
В...................................................
[2]
(іі) Ұйқы безі не себепті аралас безге жатады?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
[1]
(b) Инсулин мен глюкогон қанның құрамындағы қант мөлшерін реттейді. Гормондардың әсер ету механизмінің екі жолын түсіндіріңіз.
1………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………. 2………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………..[2]
2. Жүгері өсімдігінің жапырақтарына су тапшылығының әсері зерттелді.
Бақылау үшін жүгері өсімдігінің біразын жарық пен ылғалы мол жерде, қалыпты температурады ұстады. 6 күн өткен соң суаруды тоқтатты. Жапырақтардың су потенциалын, абсциз қышқылының концентрациясы, лептесіктер күйі күнде бақыланды. Нәтиже графикте берілген.
күндер
(а) (і) графиктегі деректерді пайдаланып, бақылау нәтижесін сипаттаңыз.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................[3]
(b) (і) графиктегі деректерді пайдаланып, бақылау нәтижесін түсіндіріңіз.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................[2]
(іі)Абциз қышқылының конценртациясы 10 күн бойы не себепті өзгерді?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
[2]
3. Төменде жыныс безі және онда жүретін үдеріс көрсетілген.
(а) суреттегі R ,S және құрылымдарын атаңыз. R.........................................................................................................................................................
S [2]
(ii) T құрылымы көрсетілген процесті атаңыз.
..................................................................................................................................................[1]
(b) Сперматогенез үдерісінен ерекшелейтін екі белгісін сипаттаңыз
.......................................................................................................................................................[2]
4. (і)Бағаналы жасушалар ұғымына анықтама беріңіз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
[1]
(іі) Бағаналы жасушаларды қолдану екі саласына мысал келтіріңіз
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[2]
5. Адамның бір жасушасының өзіндегі ДНҚ репликация кезінде күніне бірнеше мың рет қателіктер кетуі мүмкін. Егер де жасушаның өзінде осындай қателіктерді жөндеу процессі болмаса, адам әр түрлі дертке шалдығар еді.
(і) ДНҚ репликациясы жасуша циклінің қай кезеңінде жүзеге асады?
................................................................................................................................................[1]
(іі) Репарация механизмін түсіндіріңіз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[2]
6. Бидайдың кейбір түрлерінде рецессивті тутантты ген бар, ол гомозигота күйінде өсімдікте хлорофил түзуін тоқтатады. Бұл өсімдік үшін өте қауіпті.Өздігінен тозаңданатын гетерозиготалы өсімдік тұқымынан: 17 ақ, 49 қалыпты өсімдік өсіп шықты. Мендель заңына сәйкес екі түрлі фенотип 3:1 қатынасынан ажырау керек.
х2 пайдаланып нәтиже нөльдік немесе альтернативті болжам болатындығын анықтаңыз.
мұндағы О- нәтиже, Е- күтілетін
(i) Нәтижені есептеу жолын
(іі) осы мысалдағы бостандық дәрежесін есептеңіз
(ііі) Есептеу нәтижесі х2 сіздің болжамыңызды қабылдай ма әлде жоққа шығара ма?
Жауабыңызды түсіндіріңіз
[2]
[1]
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[2]
7. Адам геномы» жобасы ДНҚ -дағы барлық нуклеотидтер тізбегін анықтауға бағытталған халықаралық ғылыми-зерттеу болып табылады.
(і) Геном ұғымына анықтама беріңіз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[1]
(іі) Адамның барлық хромосомаларындағы нуклеотидтер тізбегін анықтаудың қандай маңызы бар?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[2]
Балл қою кестесі
№ Жауабы Балл Қосымша ақпарат
1(a)(i) Альфа/бетта жасушалар 2
(іі) Экзогенді-асқорыту;
Эндогенді-реттелу 1
(b) Инсулин қанттың артық мөлшерін гликогенге айналдырады.
Гликагон – гликогенді қажет кезде глюкозаға айналдырады 2
2(a)(i) Графикте берілген 3 қисықты салыстырады/
өлшем бірліктері/лептесіктер өзгерісі 3
2(b)(i) Су потенциалы түскенде, лептесіктер кедергісі
өсті, лептесіктер жабық/АҚ өсуі, лептесіктер жабық 2
2(ii) Абсциз қышқылы 3-4 күндері жоғары, 7 күннен төмен/ 7 ең жоғары
Су потенциалы төмен/АҚ өсті 2
3(a) R -сары дене
S- 2 ші реттік ооцит 2
3(ii) Овуляция 1
3(b) Қалыптасу кезеңі бар.
Төрт бірдей сперматозоидтардың қалыптасуымен аяқталады. 2
4(i) Маманданбаған жасуша/ кез келген жасушa,
ұлпа, мүшеге бастама 1
4(ii) 1. Медицинада,
2. Косметологияда 2
5(i) Жасуша циклінің S фазасы 1
5(ii) ДНҚ репликациясы кезінде кеткен қателерді жөндеу
ДНҚ құрылымындағы химиялық және физикалық факторлардың әсерінен пайда болатын өзгерістер. 1
1
6(i)
2
6(ii) n = 1; 1
6(iii) Гипотeза жоққа шығарылады. Бақыланатын мен күтілетін нәтижелер
арасындағы айырмашылық алшақ болады. 1
1
7(i) Адам жасушасындағы барлық тұқым қуалау
материал жиынтығы/ 23 жұп хромосомасы 2
7(ii) Диагноз қою, әр түрлі ауруларды анықтау,
алдын алу. 2
3- ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ
3-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға шолу
Ұзақтығы – 40 минут Балл саны - 30
Тапсырмалар түрлері:
КТБ- Көп таңдауы бар тапсырмалар;
ҚЖ- Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;
ТЖ -Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар.
Жиынтық бағалаудың құрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртүрлі тапсырмалар: көп жауапты таңдауы бар сұрақтар, қысқа/толық жауапты қажет ететін сұрақтар қолданылады.
Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтарға сөздер немесе қысқа сөйлемдер түрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін сұрақтарда білім алушылар орындаушылық және шығармашылық дағдыларын көрсетеді.
Нұсқа: 9 тапсырмадан тұрады: соның ішінде бірнеше жауап нұсқаларынан тұратын сұрақтар, қысқаша жауапты қажет ететін сұрақтар, толық жауапты қажет ететін тапсырмалар берілген. Тапсырмаларда суреттер, кестелер, сызбанұсқалар ұсынылған.
3-тоқсан бойынша жиынтық бағалау сипаттамасы
Бөлім
Тексерілетін мақсат Ойлау Дағдыларының
деңгейі Тапсырма саны* *Сұрақ
№ Тапсырма түрі* *Уақыт,
мин *Балл
саны Барлық балл
11.3А
Жасушал ық биология 11.4.2.1 - микрофотография қолданып
жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттау
Қолдану
1 1(i)
(ii)
ҚЖ
5
2
5
11.4.2.2 - жасушалардың нақты мөлшерін
анықтау Қолдану 1 2(a) ТЖ 5 3
11.3В
Биотехн ология) 11.4.3.2 -грамм оң және грамм теріс
бактерияларды зерттеу Қолдану 1 3(i)
(ii) ТЖ/ҚЖ 5 3
11
11.4.3.3 - рекомбинантты
дезоксирибонуклеин қышқылы алу тәсілдерін түсіндіру Жоғары деңгей дағдылары
1 4(a)(i)
(ii)
ТЖ
3
4
11.4.3.4 - ағзаларды клондау тәсілдерін
түсіндіру Қолдану 1 5 ТЖ 3 2
11.4.3.5 - өсімдіктерді микроклоналды
көбейту тәсілін сипаттау Қолдану 1 6(i)
(ii) ҚЖ 4 2
11.3С
Биомеди цина және биоинфо рматика 11.4.4.2 - гендердің реттілігін бұзбайтын, гендерді реттеудің механизмін зерттеудегі
эпигенетиканың маңызын түсіндіру
Қолдану
1 7(i)
(ii)
ҚЖ/ТЖ
5
3
14
11.4.4.4 -экстракорпоральды ұрықтандыру
әдісінің маңызын түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 8(i)
(ii) ТЖ 5 6
11.4.4.5 - ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклоналды антиденелерді
қолдануды түсіндіру
Қолдану
1 9(i)
(ii)
ТЖ
5
5
Total 30
21
Тапсырмалар мен балл қою кестесі үлгісі
«Биология» пәнінен 3-тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары
1. Суретте электрондық микроскоп арқылы жасалған эукариот жасушасы берілген.
(a) Суретте А әріпімен берілген құрылымды атаңыз А............................................................................ [1]
(b) В құрылымның қызметін сипаттаңыз
...................................................................................................................................................
...………………………………………………………………………………………………
……………………………………………..............................................................[1]
2 Суретте микроскоптың окуляр микрометрдің объект микрометрге қатысты өлшемі берілген. Объект микрометрдің бір бөлігінің өлшемі 0.1 mm ге тең.
Объект микрометр орнына өсімдік жасушасының препараты қойылды.
(a) Өсімдік жасушасының нақты өлшемін есептеңіз. Өз жұмысыңызды көрсетіңіз.
3 Төменде бактериялардың сыртқы мембранасының екі түрлі құрылысы берілген
(a) А бактериясын анықтаңыз
..............................................................................................................................................[1]
(b) В бактериясы мембрана құрылысының А бактерия мембранасынан ерекшелігін сипаттаңыз.
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[2]
4. Рекомбинантты ДНҚ өнімдерін генетикалық модификацияға ұшыраған клондық жасушалардан алады. Мысалы бактериялар немесе арнайы ортада өсірілген жануарлар жасушаларын қолданады.
(а)(і) Генетикалық модификацияланған өнімдерді алу үшін жануарлармен салыстырғанда бактерияларды қолдануының 2 артықшылығын атаңыз.
..................................................................................................................................................
........................................................................................................................................ [2]
(іі) Төменде бактерияларды гендік инженерияда қолдану сызбасы көрсетілген.
R- белгіленген құрылымды атаңыз және маңызын түсіндіріңіз
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
[2]
5. Клондау генетикалық бір текті ағзаларды жыныссыз жолмен көбейту әдісі
Берілген суретте R әріпімен белгіленген үдерісті атаңыз және қалай жүзеге асатынын сипаттаңыз.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
[2]
6. Алматы ғалымдарының жетістігінің бірі микроклондау әдісімен апорттың «жаңа өсімдігі» алынды.
Сызбада микроклондау әдісін қолданып өсімдік алу кезеңдері көрсетілген.
(a) Каллус деген не?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[1]
(b) суретте көрсетілген әдістің ІІ сатысын сипаттаңыз
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[1]
7. (a) Эпигенетика ұғымына анықтама беріңіз.
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[1]
(b) Қатерлі ісіктің дамуы ДНҚ-ның метилдену деңгейінің шектен тыс аз немесе көп болуымен тікелей байланысты.
Суретте ДНҚ-ның метилденуі көрсетілген.
(a) Метилденудің маңызын түсіндіріңіз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[2]
8. Кейбір ерлі -зайыптылар табиғи жолмен бала көтере алмаған кезде экстракорпоральды ұрықтандыру тәсіліне жүгінеді.
Суретте ЭКҰ әдісінің кезеңдері көрсетілген.
(a) Суретте 1 үдерістің сәтті жүруі үшін қосымша қандай әрекеттер жүргізіледі?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[2]
(b) Суреттегі 2 үдерісті атаңыз.
…………………………………………………………………………………………………...
...………………………………………………………………………………………….......[1]
ЭКҰ әдісі кезінде анасының құрсағына ұрықтың бір нешеуін енгізеді.
(c) Бірнеше ұрықты енгізудің қандай артықшылығы және кемшілігі барын түсіндіріңіз. Артықшылығы.............................................................................................................................
Кемшілігі [3]
9. Қазіргі кезде ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклоналды антиденелерді қолданады
Сызбада моноклоналды антидене алу сатысы көрсетілген.
(a) Гибридома ұғымына анықтама беріңіз, оның қалай алынатынын түсіндіріңіз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[2]
(b) Кішкентай сүтқоректіні көк бауырын алғанға дейін неге екі аптаға қалдыру себебін түсіндіріңіз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[3]
Балл қою кестесі
№ Жауабы Балл Қосымша ақпарат
1(a) Лизосома 1
(b) Жасушаішілік асқорыту 1
2 (a) 0,1 мм *1000; 1000/40; 70*25 3
3(a) А-грамм оң 1
3(b) Жасуша қабырғасы жұқа, күрделі/липидтер мен полисахаридтен тұратын сыртқы
қабат/лизоцимнен қорғау 2
4(a)(i) Жылдам көбейеді, барлық ген анықталған, 2
(ii) Плазмида , вектор түрінде қолдану, клондану 2
5 Екі түрлі ағза бірінің жұмыртқа жасушасынан ядро алынады, сомалық жасуша ядросы
диплоидты, жұмырқа жасушасы ядросының орнына салынады 2
6(a) Меристема, ұлпа 1
(b) Каллусты қоректік ортада өсіру, витаминдер мен
гормондар 2
7(a) ДНҚ, РНҚ бірінші реттік құрылымы өзгермейді,
фенотиптегі өзгеріс 1
(b) ДНҚ модификациясы , ДНҚ-дағы CpG
реттілікке,цитозинге метильді топтың қосылуы 2
8(a) Гормональді реттелу, витаминдер 2
(b) Стимуляция 1
(c) Артықшылғы ұрықтардың бірінің сәтті даму ықтималдық артады
Кемшілігі бірнеше ұрық дамып жүктілікті ауырлатады
Ана денсаулығына қауіпті 1
1
1
9(a) Гибридті жасуша, қалыпты жасуша мен қатерлі
ісік ауруы жасушаларымен біріктіру 2
(b) Иммундық жауап, В-лимфоциттердің белсендірілуі, В-лимфоциттер митозбен көбею,
клондану 3
4- ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ
4-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға шолу
Ұзақтығы – 40 минут Балл саны - 30
Тапсырмалар түрлері:
КТБ- Көп таңдауы бар тапсырмалар;
ҚЖ- Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;
ТЖ -Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар.
Жиынтық бағалаудың құрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртүрлі тапсырмалар: көп жауапты таңдауы бар сұрақтар, қысқа/толық жауапты қажет ететін сұрақтар қолданылады.
Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтарға сөздер немесе қысқа сөйлемдер түрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін сұрақтарда білім алушылар орындаушылық және шығармашылық дағдыларын көрсетеді.
Нұсқа: 5 тапсырмадан тұрады: соның ішінде бірнеше жауап нұсқаларынан тұратын сұрақтар, қысқаша жауапты қажет ететін сұрақтар, толық жауапты қажет ететін тапсырмалар берілген. Тапсырмаларда суреттер, кестелер, сызбанұсқалар ұсынылған.
4-тоқсан бойынша жиынтық бағалау сипаттамасы
Бөлім
Тексерілетін мақсат Ойлау дағдыларының
деңгейі Тапсырма саны* *Сұрақ
№ Тапсырма түрі* *Уақыт,
мин *Балл
саны Барлық балл
11.4А
Биосфера, экожүйе, популяция 11.3.1.1 - экологиялық пирамида
ережесін түсіндіру; Қолдану 1 1(i)
(ii) ТЖ 8 5 20
11.3.1.2 - экожүйелердегі трофикалық
деңгейлердің сызбасын құрастыру Білу және түсіну 1 2(i)
(ii) ҚЖ/ТЖ 8 5
11.3.1.3 - экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату
Қолдану
1 3(a)
(b)(i)
(ii) (c)(i)
(ii)
ҚЖ/ТЖ
8
10
11.4В
Экология және адам іс- әрекетінің
қоршаған ортаға әсері 11.3.2.1 - мүмкін болатын климаттың
жаһандық жылыну салдарын болжау Жоғары деңгей
дағдылары 1 4(i)
(ii) ТЖ 8 4 10
11.3.2.2 - Қазақстанның экологиялық проблемаларын оқып білу және шешу жолдарын ұсыну.
Жоғары деңгей дағдылары
1 5(a)(i)
(ii) (b)(i)
ТЖ
8
6
Барлығы 5 30
30
Тапсырмалар мен балл қою кестесі үлгісі
«Биология» пәнінен 4-тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары
1. Ғалымдар табиғаттағы тірі ағзалар арасындағы қоректік қатынасты зерттеп, төмендегідей деректерді ұсынды.
(і) Берілген деректерді пайдаланып, энергия пирамидасын құраңыз. Өз жұмысыңызды төмендегі бос орынға көрсетіңіз.
[4]
(іі) Энергия пирамидасы бойынша қояннан келесі деңгей түлкіге берілетін энергия пайызын есептеңіз. Өз есептеуіңізді көрсетіңіз.
Жауабы [1]
2 Төмендегі сызбада экожүйедегі қоректік тізбек берілген. (і) Сызбадан өндірушілерді анықтаңыз.
Өндірушілер [1]
(іі) Сызбадағы әріптердің орнына тірі ағзалар атауын жазып, қоректік тізбек құрыңыз.
[4]
3. Оқушылар үш түрлі аумақта таралған жәндіктердің алуан түрлілігін зерттеді. 3 түрлі аумақ:
• Егістік дала
• Шалғындық
• Үй ауласы.
Зерттеу нәтижесі төмендегі кестеде берілген. Берілген формула биоалуантүрліліктің Симпсон индексін есептеуге арналған
D nini 1
NN 1
N = табылған барлық жәндіктер саны, ni әр түрге жататын дарақтар саны
(a) Биоалуантүрлілікке анықтама беріңіз
…………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………… [1]
(b) (i) Биоалаунтүрлілікті зерттеу кезінде қолданатын әдістерді сипаттаңыз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[2]
(іі) Биоалуантүрлілікті зерттеу аумағын таңдау кезінде ұстанатын басты принцип не?
Оның маңызы қандай?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[3]
(с) (і) Берілген деректерді қолданып Симпсон индексін есептеңіз. Есептеу жолын көрсетіңіз.
[2]
(іі) Есептеу нәтижесін пайдаланып экожүйенің биоалуантүрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланыс туралы қорытынды жасаңыз.
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………...[2]
4. Көмір қышқыл газы мен метан жылыжай әсерін туғызатын газдар. Төмендегі графикте атмосфера құрамында осы газдардың соңғы 100 жылдағы концетрациясы берілген.
(і) Берілген деректі пайдаланып өзгерісті сипаттаңыз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................[2]
(іі) Бұл өзгеріс ғаламдық жылынуға қалай әсер етуі мүмкін екенін болжаңыз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[2]
5. Индустриялану табиғатқа кері әсерін тигізеді. Соның бірі ормандық алқаптардың көлемінің азаюы. Төмендегі графикте соңғы төрт жылдағы Қазақстандағы орман алқаптарының азаюы берілген.
(а)(і) Графикте берілген өзгерісті сипаттаңыз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[2]
(іі) Берілген деректерді пайдаланып орман алқаптарының азаюы қандай проблемаға әкелуі мүмкін екенін түсіндіріңіз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[2]
(b)(і) Қазақстандағы қазіргі кезде бар үш түрлі экологиялық проблеманы атаңыз және қалай шешуге болатынын ұсыныңыз.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................[2]
Балл қою кестесі
№ Жауабы Балл Қосымша ақпарат
1(і) Пішіні дұрыс пирамида, астында өндірушілер
(ең үлкен бөлігі) одан кіші тұтынушылар т.с 4
(іі) 10% ережені пайдаланып дұрыс есептейді 1
2 В 1
(іі) Өндіруші, тұтынушы, ыдыратушыларддың
дұрыс мысалын келтіреді 4
3 (і) Белгілі бір ареалда тірі ағзалардың көп түрге
жатуы 1
(b) (i) Квадрат, трансект, 2
(іі) Кездейсоқтық-алдын ала болжауды
(предвзятость) болдырмау; қателіктерді азайту; өлшеу (санау) мүмкіндігі 3
(с)(і) Тиісті сандарды
жүргізеді қойып есептеуді дұрыс 2
(іі) D мәні 0 -ге жақын болса биоалуантүрлілік төмен, яғни экожүйе тұрақтылығы қоршаған орта өзгерісіне төтеп бере алмайды.
D мәні 1 -ге жақын болса биоалуантүрлілік жоғары, яғни экожүйе тұрақтылығы қоршаған орта өзгерісіне төтеп бере алады. 2
4 Берілген деректі пайдаланып метан мен көмірқышқыл газы өзгерісін сипаттайды/1800
дейін тұрақты/ көтерілген 2
(іі) Жылыжай әсерін туғызатын газдар идеясы/
жылыжай әсерін туралы идея 2
5(а)(і) Графикте берілген деректерді/ өлшем
бірліктерін қамтиды/ қорытынды жасайды 2
(ii) Орман алқаптарының азаюы орман жануарларларының мекендерінің жоғалтуына әкеледі. Қоректік тор бұзылады. 2 Мағынасы жойылмаған жауаптар
қабылданады.
(b)(і) 2 түрлі экологиялық проблема/ шешу жолдары
ұсынылған
Барлығы 30
