«Биология» пәнінен тоқсандық жиынтық бағалау спецификациясы
(қоғамдық – гуманитарлық бағыт)
11 сынып
МАЗМҰНЫ
1. Тоқсандық жиынтық бағалаудың мақсаты 3
2. Тоқсандық жиынтық бағалаудың мазмұнын анықтайтын құжаттар 3
3. Күтілетін нәтижелер 3
4. Ойлау дағдыларының деңгейі 3
5 Тоқсандарға ойлау дағдыларының деңгейіне байланысты тексерілетін мақсаттарды бөлу 4
6. Жиынтық бағалауды өткізу ережесі 4
7. Модерация және балл қою 4
1- ТОҚСАННЫҢ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 5
2- ТОҚСАННЫҢ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 13
3- ТОҚСАННЫҢ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 21
4- ТОҚСАННЫҢ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ 29
1. Тоқсандық жиынтық бағалаудың мақсаты
Тоқсандық жиынтық бағалау оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының мазмұнына сәйкес, оқушылардың тоқсан барысында меңгерген білім, білік және дағдыларды анықтауға бағытталған.
Тоқсандық жиынтық бағалау оқу жоспарындағы тоқсан ішінде меңгеруге тиісті оқу мақсаттарына жету деңгейін тексереді.
2. Тоқсандық жиынтық бағалаудың мазмұнын анықтайтын құжаттар Негізгі орта білім беру деңгейінің 11-сыныптарына арналған «Биология» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы
3. Күтілетін нәтижелер
Оқушы:
- қоршаған әлемді тану және ондағы өзінің орнын сезіну үшін ғылыми ұғымдар мен терминдерді, заңдар мен заңдылықтарды пайдалана біледі, табиғаттағы процестердің
себеп-салдарлық байланыстарын анықтай алады;
- табиғи құбылыстар мен процестердің, заңдар мен заңдылықтардың болмысын және олардың түсініктемелерін ашу үшін тәжірибелік эксперименттік, зерттеушілік жұмыс
жүргізе біледі;
- әлемнің ғылыми көрінісі туралы өз көзқарасын кеңейту үшін, жағдайларды бағалау және белгілі шешім қабылдау үшін жаратылыстану-ғылыми білімнің ақпараттық-ұғымдық
аясында түсінігі болады, оларды пайдалана біледі;
- конструктивті шешім қабылдау үшін қоршаған ортадағы өзгерістердің өзара байланысын, адам әрекетінің экожүйеге тигізетін әсерін ажыратады, сондай-ақ
табиғатты сақтау қажеттілігін дәлелдейді;
- экологиялық, техногенді және ақпараттық факторлар мен адамгершілік нормаларды ескере отырып, қоршаған болмыспен өзара әрекеттесу үшін жаратылыстану-ғылыми
білімін көрсетеді.
4. Ойлау дағдыларының деңгейі
Ойлау дағдыларының
деңгейі Сипаттама
Ұсынылатын Қосымша
Білу және түсіну Нақты деректерді, терминдерді, әдістер мен тәсілдерді білу.
Ақпаратты дұрыс еске түсіру, болжау немесе түсіндіру арқылы пәнді ұғатынын көрсете білу. Дәлелдемелер мен мысалдар келтіре отырып алған біліммен бөлісу, түйінді ойды өз сөзімен айту.
Қолдану Әртүрлі мән мәтіндер мен жағдайларда алған білімдерін және ақпараттарды
қолдану. Модельдеу мен конструкциялау арқылы өз білімін көрсету.
Жоғары деңгей дағдылары Зерттелетін үдерістің құрамдас бөліктерін талдау арқылы ақпарат немесе нәтижелер алу және оны түсіндіру.
Модель құру үшін алған білімдерін біртұтас біріктіру; нақты үдерістерді сипаттайтын
моделдерді түсіндіру; дереккөздерден шығатын ой-пікірлерді қалыптастыру.
Ақпараттар, тәсілдер, қорытындылар, нәтижелердің тиімділігі немесе анықтылығы туралы шешім шығару; қолайлы әдіс-тәсілдерді және стратегияларды таңдай білу.
Зерттеуді жоспарлау, жасау және нәтижені интерпретациялау.
5 Тоқсандарға ойлау дағдыларының деңгейіне байланысты тексерілетін мақсаттарды бөлу
Тоқсан Білу және түсіну Қолдану Жоғары деңгей
дағдылары
I 11% 22% 67%
II 25% 25% 50%
III 22% 33% 45%
IV 0% 37% 63%
Барлығы 15% 29% 56%
6. Жиынтық бағалауды өткізу ережесі
Тоқсан бойынша жиынтық бағалау кезінде кабинетіңіздегі көмек ретінде қолдануға мүмкін болатын кез келген көрнекі құралдарды (диаграммалар, кестелер, постерлер, плакаттар немесе карталарды) жауып қойыңыз.
Тоқсан бойынша жиынтық бағалау басталмас бұрын алғашқы бетінде жазылған нұсқауды оқып, білім алушыларға жұмыстың орындалу ұзақтығын хабарлаңыз. Білім алушыларға жұмыс барысында бір-бірімен сөйлесулеріне болмайтындығын ескертіңіз. Нұсқаулықпен таныстырып болғаннан кейін білім алушыларға тоқсан бойынша жиынтық бағалау басталғанға дейін түсінбеген сұрақтарын қоюға болатындығы туралы айтыңыз.
Білім алушылардың жұмысты өздігінен орындап жатқандығына, жұмысты орындау барысында көмек беретін қосымша ресурстарды, мысалы: сөздіктер немесе калькуляторлар (спецификацияда рұқсат берілген жағдайлардан басқа уақытта) пайдалануларына мүмкіндіктерінің жоқ екендігіне көз жеткізіңіз. Олардың жұмыс уақытында бір-біріне көмектесулеріне, көшіріп алуларына және сөйлесулеріне болмайтындығын ескертіңіз.
Білім алушыларға дұрыс емес жауапты өшіргішпен өшірудің орнына, қарындашпен сызып қоюды ұсыныңыз.
Жұмыс барысында нұсқаулыққа немесе жұмыстың ұзақтығына қатысты білім алушылар тарапынан қойылған сұрақтарға жауап беруге болады. Жекелеген білім алушыларға көмек беруге негізделген кез келген ақпаратты оқуға, айтуға, өзгертіп айтуға немесе көрсетуге тыйым салынады.
Тоқсандық жиынтық бағалаудың аяқталуына 5 минут уақыт қалғандығын үнемі хабарлап отырыңыз.
Тоқсандық жиынтық бағалау аяқталғаннан кейін білім алушылардан жұмыстарын тоқтатып, қалам/қарындаштарын партаның үстіне қоюларын өтініңіз.
7. Модерация және балл қою
Барлық мұғалімдер балл қою кестесінің бірдей нұсқасын қолданады. Модерация үдерісінде бірыңғай балл қою кестесінен ауытқушылықты болдырмау үшін жұмыс үлгілерін балл қою кестесіне сәйкес тексеру қажет.
1- ТОҚСАННЫҢ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ
1-тоқсанның жиынтық бағалауына шолу
Ұзақтығы– 40 минут Балл саны – 25 ұпай
Тапсырмалар түрлері:
КДЖ - Көп дұрыс жауапты таңдауды қажет ететін тапсырмалар;
ҚЖ - Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;
ТЖ - Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар.
Жиынтық бағалаудың құрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртүрлі тапсырмалар: дұрыс жауабын таңдауды қажет ететін сұрақтар, қысқа/толық жауапты қажет ететін сұрақтар қолданылады.
Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтарға сөздер немесе қысқа сөйлемдер түрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін сұрақтарда білім алушылар орындаушылық және шығармашылық дағдыларын көрсетеді.
Нұсқа: 10 тапсырмадан тұрады: соның ішінде бірнеше жауап нұсқаларынан тұратын сұрақтар. қысқаша жауапты қажет ететін сұрақтар, толық жауапты қажет ететін тапсырмалар
берілген. Тапсырмаларда суреттер, кестелер, сызбанұсқалар ұсынылған.
1 – тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы
Бөлім Тексерілетін мақсат Ойлау дағдыларының
деңгейі Тапсырма саны* № тапсырма* Тапсырма түрі* Орындау уақыты, мин* Балл* Бөлім бойынша балл
11.1А
Молекул алық биология және биохими я 11.4.1.1 антиген мен антидененің
әрекеттесуін түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 1 ТЖ 5 3
10
11.4.1.2 фермент-субстрат комплексінің түзілу механизмін
түсіндіру Жоғары деңгей дағдылары
1
2
ҚЖ
3
2
11.4.1.3 нәруыз биосинтезі үдерісі
кезеңдерін сипаттау Білу және түсіну 1 3 ТЖ 6 4
11.4.1.4 генетикалық кодтың
қасиеттерін түсіндіру Қолдану 1 4 КДЖ 2 1
11.1B
Қоректе ну 11.1.2.1. хлоропласттың құрылымы мен қызметі арасындағы өзара
байланысты орнату
Қолдану
2 5
6
КДЖ, ҚЖ
7
4
15
11.1.2.2 фотосинтездің жарық
кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 7 ТЖ 6 4
11.1.2.3 фотосинтездің қараңғы
кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 8 ТЖ 6 4
11.1.2.4 фотосинтездің шектеуші
факторларын зерттеу және түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 9 ҚЖ 3 2
11.1.2.5 фотосинтез және хемосинтез үдерістерінің ерекшеліктерін
салыстыру Жоғары деңгей дағдылары
1
10
КДЖ
2
1
Барлық ұпай 10 40 25 25
6
Мысал үлгілері және балл қою кестеcі
«Биология» пәнінен 1-тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары
1. Вакцина енгізгеннен кейін қандағы антиденелердің концентрациясы өзгереді.
1- графикте туберкулезге (ТБ) қарсы БЦЖ вакцинациясынан кейін адамның қандағы антидененің концентрациясы көрсетілген.
(a) 1-графикте көрсетілген деректердегі ақпаратты сипаттаңыз және түсіндіріңіз.
[3]
2. 2.1 Суретте ферментативті реакция механизмі көрсетілген.
Сурет 2.1
(a) суреттегі ES және EP (II және III фазалар) арасындағы айырмашылықты қысқаша түсіндіріңіз
[1]
(b) 2.1-суретте реакция кезінде фермент формасының өзгеруі көрсетілген. Осы құбылысты түсіндіретін гипотезаны немесе модельді атаңыз.
[1]
Техник маман ферменттермен басқарылатын реакция жылдамдығына температураның әсерін зерттеді. Әр температурада ол бірдей көлемді субстрат ерітіндісі мен фермент ерітіндісінің бірдей көлемін пайдаланып реакцияны бастады.
Нәтижесі 2.1 – графикте көрсетілген.
(i) Техник басқаратын тағы бір факторды атаңыз:
[1]
(ii) 2.1 – графиттегі екі қисықтың айырмашылығын сипаттаңыз.
[1]
3. 3 – сызбада нәруыз биосинтезінің кезеңдері көрсетілген.
Анықтаңыз:
А. [1]
В. [1]
С. [1]
D. [1]
4. Генетикалық кодтың қасиеттерін дұрыс түсіндіретін тұжырымын таңдаңыз.
A. триплеттілік, табандылық және ашпаушылық сияқты қасиеттерге ие
B. мұрагерлік ақпараттың сақталуын, берілуін және іске асырылуын қамтамасыз етеді
C. үш нуклеотидтен тұрады
D. ақуыздардың бастапқы құрылымы туралы ақпараты бар
5. Хлоропластың сыртын екі қабатты мембрана қаптайды. Хлоропластың негізгі заты строма мембранамен көмкерілген. Строманың негізгі қызметі мен құрылысын анықтаңыз.
1 Қараңғы фазасы жүреді.
2 Гель сияқты және оның құрамында ерігіш ферменттер бар. 3 Жарық фазасы жүреді.
4 Граналар бар және ол ламелла арқылы байланысқан. А.1 және 2 B. 1 және 4 C.2 және 3 D. 2 және 4
6. 6.1 – суретте хлоропластың диаграммасы көрсетілген.
6.1 - сурет
6.1 – суреттен X және Y құрылымдарын көрсетіңіз,бұл құрылымдар: Х жарық кезеңі жүзеге асады;
Y хлорофил табылған.
7. Циклдік және циклдік емес фотофосфорланудың айырмашылығын сипаттаңыз.
[1]
[3]
[4]
8. 7.1 – сызбада Калвин циклі көрсетілген.
(i) Кезеңдеріне атау беріңіз.
А.
В. С. [3]
(ii) А жағдайында қандай фермент қатысатынын түсіндіріңіз.
[1]
9. Графикте жарықтың фотосинтез қарқындылығына әсері көрсетілген.
А бөлігі үшін шектеуші фактор және В бөлігі үшін ше?
[2]
10. Хемосинтезге де фотосинтезге де қатысты дұрыс тұжырымды анықтаңыз. 1.Бейорганикалық заттардың тотығуы кезінде түзілетін энергияны пайдаланады.
2. Энергия ретінде күн сәулесін пайдаланады.
3. Күкірт,нитрит,нитрат, темір және көмір оксидін пайдаланатын бактериялар жатады. 4.Соңғы өнім ретінде нәруыздар түзіледі.
А. 1 және 3 В. 1 және 2 С. 3 және 4 D. 1,2 және 3
Балл қою кестесі
сұрақ жауаптары ұпай нұсқаулық
1 (а) Сипаттама:
1. 5-ші күннен бастап антиденелер концентрациясының (аз) жоғарылауы
2. 5-тен 25-ке дейінгі аралықта антиденелер концентрациясының тез артуы
4. антиденелер концентрациясы 25 күннен бастап төмендейді
5. антиденелердің концентрациясы БЦЖ вакцинасына қарағанда жоғары болып қалады
Түсіндіруде:
6. иммундық реакцияны қоздыруға антиген / вакцина үшін уақыттың қажет екендігі туралы түсінік берілсе қабылданады.
(7. (B) лимфоциттердің плазма жасушаларына дифференциациясы салдарынан антиденелердің түзілуі жоғарылайды.
8. антидененің өндірілуі мен ыдырауы тепе-теңдігі туралы
9. антиденелер аз шығарылып, көбірек ыдырайды. 3 Осы аталған сипаттамалардан үшеуі жазылса бір жауабына 0.5 үпайдан қойылады,
Ал түсіндірме жасауда үш жауап жазылса 0.5 ұпайдан қойылады.
Жалпы ұпай -3.
2 (a) Фермент субстрат молекуласын ыдыратты
(гидролиз). 1
2 (b) Кошланның индукцияланған сәйкестігі туралы
гипотезасы (модель "қол-қолғап"). 1
3 A. Транскрипция
B. РНҚ полимераза
C. ССG D.Трансляция 4
4 A 1
5 А 1
6 (ii) X - строма
Y – грана 3
7 Циклдік фотофосфорлану:
бірінші электрон доноры: су; соңғы ақцептор
НАДФ;
өнімі: пайдалы АТФ тотықсызданған НАДФ жанама өнім: Оттегі
қатысатын фотожүйе: І және ІІ
Циклдік емес фотофосфорлану: бірінші электрон доноры:Фотожүйе І
соңғы акцептор: фотожүйе І;
өнімі: пайдалы тек АТФ;
қатысатын фотожүйе: тек І 4 Аталған түсініктердің ішінен екі дұрыс салыстырмалы жағдайға төрт ұпай беріледі.
8 (i) A. CO2 фиксациясы B.Редукция/азаю кезеңі
C.CO 2 РиБФ акцептордың қалпына келуі 3
(ii) Көмірқышқыл газының кез келген қосылыспен
қосылуы карбоксилдену деп аталады және оған карбоксилаза ферменті қатысады. 6 С өнім тұрақты 1
және тез арада фосфоглицераттың (ФГ) екі молекуласына ыдырайды.Бұл фотосинтездің алғашқы өнімі. Хлоропластың стромасында рибулозофосфаткарбаксилаза/ рубиско ферменті көп болады.
9 А бөлігі үшін жарық қарындылығы
В бөлігі үшін жарық қарқындылығынан басқа факторлар болады. 2
10 D
Барлығы 25
2- ТОҚСАННЫҢ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ
2-тоқсанның жиынтық бағалауына шолу
Ұзақтығы– 40 минут Балл саны – 25 ұпай
Тапсырмалар түрлері:
КДЖ - Көп дұрыс жауапты таңдауды қажет ететін тапсырмалар;
ҚЖ - Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;
ТЖ - Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар.
Жиынтық бағалаудың құрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртүрлі тапсырмалар: дұрыс жауабын таңдауды қажет ететін сұрақтар, қысқа/толық жауапты қажет ететін сұрақтар қолданылады.
Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтарға сөздер немесе қысқа сөйлемдер түрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін сұрақтарда білім алушылар орындаушылық және шығармашылық дағдыларын көрсетеді.
Нұсқа: 10 тапсырмадан тұрады: соның ішінде бірнеше жауап нұсқаларынан тұратын сұрақтар.
қысқаша жауапты қажет ететін сұрақтар, толық жауапты қажет ететін тапсырмалар берілген. Тапсырмаларда суреттер, кестелер, сызбанұсқалар ұсынылған.
2– тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы
Бөлім
Тексерілетін мақсат Ойлау дағдыларының
деңгейі Тапсырма саны* № тапсырма* Тапсырма түрі* Орындау уақыты, мин*
Балл* Бөлім бойынша балл
11.2А 11.1.3.1 натрий-калий сорғысы
мысалында белсенді тасымалды түсіндіру Жоғары деңгей дағдылары
1
1
ТЖ
7
4
9
11.1.3.2 заттар тасымалданудың симпласттық, апопласттық,
вакуолярлық жолдарының мәнін түсіндіру
Жоғары деңгей дағдылары
2
2
3
КДЖ, ҚЖ
7
4
11.1.3.3 түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жасушалардың
су потенциалын зерттеу Жоғары деңгей дағдылары
1
4
ҚДЖ
2
1
11.2В 11.1.7.1 биологиядағы басқару
жүйесін сипаттау Білу және түсіну 1 5 ҚЖ 5 3
10
11.1.7.2 гормондардың әсер ету механизмін түсіндіру Жоғары деңгей дағдылары 2 6
7 ҚЖ, ТЖ 6 4
11.1.7.3 өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың (өсіргіш
заттар) әсер етуін зерттеу
Қолдану
1
8
ҚЖ
5
3
11.2С 11.2.1.1. адам гаметогенезін
түсіндіру Білу және түсіну 1 9 ҚЖ 4 3
6
11.2.1.2 сперматогенез бен оогенездің айырмашылығын
түсіндіру
Қолдану
1
10
ТЖ
4
3
Барлық ұпай 10 40 25 25
14
«Биология» пәнінен 2-тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары
1. Аш ішектегі бүрлерде натрий-калий сорғысы арқылы активті тасымалдау қалай жүретіндігі 1 – суретте көрсетілген.
1 – сурет арқылы натрий-калий сорғысының жүру механизмін сипаттаңыз.
[4]
2. Заттар тасымалданудың симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдары көрсетілген.
2.1 - сызба
– сызбадағы түрлі бағдарша арқылы көрсетілген жолдарға атау беріңіз.
3. 3.1 – сызбаны пайдалана отырып симпластық және вакуолярлық жолдарды анықтаңыз.
А. А және В В. А және С С.тек В
D. В және С
[1]
4. Өсімдік ұлпалары әртүрлі концентрациядағы сахароза ерітінділеріне батырылды. Олардың бастапқы ұзындығы өлшеніп ерітіндіге батырылды және 30 минуттан кейін өлшенді. Графикте бастапқы ұзындықтың соңғы ұзындығына қатынасы көрсетілген.
Сахарозаның концентрациясы жоғарлаған сайын жасушалар мен олардың су потенциалы өзгерісінің дұрыс сипаттамасы анықтаңыз.
[1]
5. Диаграммада адам денесінің суық ортада әсер ететін аймақтарының температурасы көрсетілген.
(i) Дене температурасын бақылау үшін дененің қандай жасушалары жауап береді?
[2]
(ii) дененің қай бөлігі негізгі температураны бақылауға жауапты?
[1]
6. Қант диабеті ұйқы безінің жасушалары инсулинді шыға алмаған кезде пайда болады. Бір адам қант диабетімен ауырады деп күдіктенген. Тексеру үшін адамға глюкоза ерітіндісі ішуге берілді. Содан кейін қан сынамалары жүйелі түрде алынды және қандағы глюкозаның концентрациясы өлшенді. Егер адам диабетпен ауыратын болса, қандағы глюкозаның концентрациясы бастапқы деңгейіне қарағанда тез көбейеді.
(i) Тест дәл сол адамға екінші рет өткізіледі. Сенімді нәтиже алу үшін тестілеудің әдістерін ұсыныңыз.
[3]
7. Диабетпен аурған адамда инсулинсіз де қан плазмадағы глюкозаның концентрациясы төмендеп кетуі мүмкін. Себебін түсіндіріңіз.
[1]
8. Әсер ететін қызметіне қарай өсімдік гормонын анықтаңыз.
Жасушаның ұзаруына әсер етеді: [1] (i)8.1- cуретте өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың әсер ету механизмі көрсетілген.
8.1- cурет арқылы механизмді сипаттаңыз:
А.
В. С. [3]
9. Сүтқоректілердің сперматогенезінің диаграммасы көрсетілген.
9.1 - сызба
– сызбаны пайдаланып: W, Х және Y жасушаларына атау беріңіз.
W X Y [3]
10. Салыстырмалы кестенінің қалып қойған ұяшығын толтырыңыз.
Салыстырмалы
сипаттамалары Сперматогенез Овогенез
Бөліп шығарады
Өсу кезеңі Ұзақ
Ядролық конденсация
табылды
Кезеңдердің жүруі Соңғы кезеңнен басқа барлық
кезеңдер аналық безде болады
Үдерістің уақыты Ол туылғанға дейін (алдын- ала) бастапқы ооциттердің белгіленген санын (~ 40,000) құрумен басталады.
Бұл айлық етеккір цикліне сәйкес жыныстық жетілудің басталуымен жалғасады Гормоналды өзгерістер менструальдық циклдің одан әрі жалғасуына кедергі келтіргенде
[3]
Балл қою кестесі
№ Жауап Ұпай Қосымша ақпарат
1 Люмендегі натрий ионының концентрациясы эпителий жасушаларына қарағанда жоғары.
Эпителий жасушаларына натрий ионы түрінде концентрация градиентіне қарсы тасымалдағыш нәруыздар арқылы жасуша мембарансының беткі жағында диффузияланады.
Натрий ионы эптителий жасушаларынан натрий калий сорғысы арқылы жасушаның сыртқы бетіне шығады да қанға сіңеді.
1
2
3
3 D 1
4 В 1
5(i) терморецепторлар;
гипоталамуста / тері асты 2
5(ii) гипоталамус; 1
6 Белгіленген (қысқа) уақыт ішінде ішіңіз;
Тесттен аз уақыт бұрын ораза ұстайтын / диета ұстау идеясы;
Бірдей белсенділік деңгейі (1-ші тест ретінде); Сусынның бірдей (көрсетілген) температурасы; Сынамас бұрын глюкозаның қалыпты деңгейге оралуын қамтамасыз етіңіз;
3
7 Несеппен шығарылады\ тыныс алады; 1
8 ауксин
8(i) 1. Өсімдіктің сабағында ауксин бар.
2. Ауксин жарықтан алыстайды.
3. Өсімдікте жарық түскенде, ауксин қарама-қарсы бағытта қозғалады және көлеңкеленген жағында жасушаның созылғаны туралы сигнал береді.
3
9 W сперматогония
Х біріншілік сперматоцид Y екіншілік сперматоцид
3
10
3
Қалып қойған алты ұяшық толтырады, әр жауапқа 0.5 балл
Қорытынды 25
3- ТОҚСАННЫҢ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ
3-тоқсанның жиынтық бағалауына шолу
Ұзақтығы– 40 минут Балл саны – 25 ұпай
Тапсырмалар түрлері:
КДЖ - Көп дұрыс жауапты таңдауды қажет ететін тапсырмалар;
ҚЖ - Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;
ТЖ - Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар.
Жиынтық бағалаудың құрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртүрлі тапсырмалар: дұрыс жауабын таңдауды қажет ететін сұрақтар, қысқа/толық жауапты қажет ететін сұрақтар қолданылады.
Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтарға сөздер немесе қысқа сөйлемдер түрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін сұрақтарда білім алушылар орындаушылық және шығармашылық дағдыларын көрсетеді.
Нұсқа: 10 тапсырмадан тұрады: соның ішінде бірнеше жауап нұсқаларынан тұратын сұрақтар. қысқаша жауапты қажет ететін сұрақтар, толық жауапты қажет ететін тапсырмалар
берілген. Тапсырмаларда суреттер, кестелер, сызбанұсқалар ұсынылған.
3 – тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы
Бөлім
Тексерілетін мақсат Ойлау дағдыларының
деңгейі Тапсырма саны* № тапсырма* Тапсырма түрі* Орындау уақыты, мин*
Балл* Бөлім бойынша балл
11.3А 11.2.3.1 бағаналы жасушалардың мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіру Жоғары деңгей дағдылары
1
1
ТЖ
4
3
3
11.3В 11.2.4.1 мутациялардың ДНҚ рекомбинациясы арасындағы
байланысын табу
Қолдану
1
2
КДЖ
2
1
4
11.2.4.2 Халықаралық «Адам геномы» жобасының маңызын
талқылау
Білу және түсіну
1
3
ТЖ
4
3
11.3С 11.4.2.1 микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және
сипаттау
Білу және түсіну
2
4
5
КДЖ, ҚЖ
7
4
7
11.4.2.2 жасушалардың
компоненттерінің нақты мөлшерін анықтау
Қолдану
1
6
ҚЖ
5
3
11.3D 11.4.3.1 грамм оң және грамм теріс
бактерияларды салыстыру Жоғары деңгей
дағдылары 1 7 ҚЖ 6 4
11
11.4.3.2 рекомбинантты ДНҚ –ны алу
тәсілдерін түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 8 ТЖ 5 3
11.4.3. ағзаларды клондау тәсілдерін
түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 9 ҚЖ 5 3
11.4.3.4 ферменттерді медицинада,
өнеркәсіпте қолдану мүмкіндігін талқылау
Қолдану
1
10
КДЖ
2
1
Барлығы 10 40 25 25
22
«Биология» пәнінен 3 -тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары
1. Бағаналы жасуша трансплантациясының екі түрі бар:
бағаналы жасуша көмегімен емдеу
донорлық бағаналы жасушаны трансплантациялау.
1 – суретті пайдалана отырып, сүйек кемігімен бағаналы жасушалардың арасында қандай байланыс бар екендігін түсіндіріңіз.
-_[3]
2. Мутациялардың пайда болуы кездейсоқ болады.
I. ДНҚ репликациясындағы
II. мейоздық рекомбинацияда
III. физикалық немесе химиялық заттардың ДНҚ-ға зиянды әсерінің салдарынан
A. тек I
B. тек II
C. тек III
D. I, II және III
2(ii). Мутация өздігінен болуы мүмкін (ДНҚ репликациясы кезіндегі қателіктерден туындаған) немесе сыртқы элементтердің әсерінен туындауы мүмкін. 3 - суретті пайдалана отырып, ДНҚ репликациясының қателіктерін тудыратын факторларды атаңыз және біріне сипаттама беріңіз.
А.
В. С [3]
3. Адам геномы жобасының оң және теріс әсерлерін келтіріңіз.
[3]
4. Диагарммада электронды микроскоп арқылы көрінген жасуша құрылымы берілген.
Белгіленген жасушалар құрылымның қайсысы эукариоттарда кездесетіндігін анықтаңыз: A W, X және Y В. W және X C .тек W D. тек X
5. Электронды микроскоп арқылы көрінген жасуша құрылымы берілген.
A.
B.
C.
D.
E. F. [3]
6. Электронды микроскоп арқылы қабықшалы эпителий жасушасы көрсетілген.
7. 7 – суретте Грамм оң және грамм теріс бактерияларының жасушасының құрылымы көрсетілген.
(i) Суреттен Грамм оң және грамм теріс бактерияларын көрсетіңіз.
(ii) Грамм оң және теріс бактерияларының жасушасының құрылымдары туралы бос ұяшықтарды толтырыңыз.
Салыстыру
сипаттамалары Грамм оң бактерия Грамм теріс бактерия
Периплазмалық кеңістік Периплазмалық кеңістік жоқ
немесе олар өте тар.
Липид мөлшері Липидтердің мөлшері жоғары,
ол шамамен 11-22% құрайды.
Жасуша қабырғасы
[2]
8. Суретте рекомбинатты ДНҚ – ны алудың механизмін берілген.
Рекомбинантты ДНҚ технологиясын қадамдарың түсіңдіріңіз
[3]
9. Терапиялық клондау әдісін түсіндіріңіз.
[3]
10. Ферменттер былғары және тоқыма өндірісінде әрлеу процесінде қолданылады. Төмендегі ферменттердің қайсысы осы салада қолданылатындығын анықтаңыз: 1.Целюлоза/ липаза
2. Липаза
3. Крахмал/ глюкоза 4.Протеаза
А. 1,2,3 және 4 В. 1 және 3 С. 1 және 2 D.1,2 және 4
Балл қою кестесі
№ жауап ұпай қосымша ақпарат
1 Сүйек кемігі - бізді инфекциядан және аурудан қорғайтын иммундық жүйенің бөлігі. Ол біздің сүйектеріміздің ішінде, негізінен жамбас сүйегі мен кеуде сүйегінде болады. Сүйек кемігі - бағаналы жасушалар жасалады. Бағаналы жасушалар - дамудың алғашқы сатысындағы қан жасушалары. Біздің барлық қан жасушаларымыз сүйек кемігіндегі өзек жасушаларынан дамиды. Бағаналы жасушалар сүйек кемігінде қалады және олар толығымен дамыған кезде қанға енеді.Қан жасушалары ұзақ өмір сүрмейді. Сүйек кемігі, әдетте, қан клеткаларын қажет болған жағдайда ауыстыру үшін күн сайын
миллиондаған жаңа қан жасушаларын жасайды.
3
2 D 1
2(ii) A. Радиация - мысалы Күннің ультракүлгін сәулесі, радиоизотоптардың гамма-сәулелері, медициналық техниканың рентген сәулелері
B. Химиялық - мысалы реактивті оттегі түрлері (ластаушы заттардан табылған), алкилдеуші заттар (темекіде кездеседі)
C. Биологиялық агенттер - мысалы бактериялар (хеликобактериясы сияқты), вирустар (мысалы, адам папилломасы вирусы)
3
3 Бұл әдістің артықшылығы - егер сәтті болса, редакциялау бір уақытта өте дәл және массивті болады.
Керісінше - сәтсіз «бекітілген» маркерлерде (немесе
«көру» функциясын бұзатын тағы бір нәрсе)
«мақсатты» жасушалар генотиптің өзгеруін бақыланбайтын мутацияға әкелуі мүмкін.
Гендік инженерияның жетістіктері елеулі қауіп- қатерге душар етуі мүмкін - мысалы, биологиялық қарудың жаңа буыны пайда болуы мүмкін. Олар геномның белгілі бір түрімен адамдарды жұқтыратын модификацияланған вирустар болуы
мүмкін - мысалы, группалар немесе жеке гендер.
3
4 С 1
5 A. Гольджи денешігі; D. ядроның қос мембарансы; B. центриоль; E.митохондрия; C. ядрошық; F.тегіс
эндоплазмалық тор. 3 Екі дұрыс жауапқа бір ұпай беріледі.
6
3
мм -ді мкм –ге аударғаны үшін 1 ұпай қосылады.
7(i)
1
Cуреттен көрсетілуі керек екі жауапқа 1 ұпай
(ii)
2
8 Рекомбинантты ДНҚ технологиясы бес сатыдан тұрады:
Генді оқшаулау
Бактерия жасушасының генін бөліп алу Рестриктаза ферменті арқылы кесу ДНҚ лигазасы арқы жалғау
ДНҚ рекомбинациялау Бактериялардың жаңа түрі
3
9 Терапиялық клондау: Терапевтік клондау бағаналы жасушаларды шығару үшін адамның эмбриондарын клондауды қамтиды. Бұл жасушаларды ауруды емдеу үшін пайдалануға болады. Бұл процесте эмбриондар жойылады.
Трансплантация үшін белгілі бір ұлпалар немесе мүшелер құру үшін эмбриональды жасушаларды саралауға болады
3
10 С 1
Қорытынды 25
4- ТОҚСАННЫҢ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ
4-тоқсанның жиынтық бағалауына шолу
Ұзақтығы– 40 минут Балл саны – 25 ұпай
Тапсырмалар түрлері:
КДЖ - Көп дұрыс жауапты таңдауды қажет ететін тапсырмалар;
ҚЖ - Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмалар;
ТЖ - Толық жауапты қажет ететін тапсырмалар.
Жиынтық бағалаудың құрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртүрлі тапсырмалар: дұрыс жауабын таңдауды қажет ететін сұрақтар, қысқа/толық жауапты қажет ететін сұрақтар қолданылады.
Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтарға сөздер немесе қысқа сөйлемдер түрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін сұрақтарда білім алушылар орындаушылық және шығармашылық дағдыларын көрсетеді.
Нұсқа: 10 тапсырмадан тұрады: соның ішінде бірнеше жауап нұсқаларынан тұратын сұрақтар. Қысқаша жауапты қажет ететін сұрақтар, толық жауапты қажет ететін тапсырмалар берілген. Тапсырмаларда суреттер, кестелер, сызбанұсқалар ұсынылған.
4 - тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы
Бөлім
Тексерілетін мақсат Ойлау дағдыларының
деңгейі Тапсырма саны* № тапсырма* Тапсырма түрі* Орындау уақыты, мин*
Балл* Бөлім бойынша балл
11.4А 11.4.4.1 электромагниттік және дыбыс толқындарының адам
ағзасына әсерін түсіндіру Жоғары деңгей дағдылары
2 1
2
КДЖ, ТЖ
8
5
13
11.4.4.2 биоинформатиканың
рөлін сипаттау Қолдану 1 3 КДЖ 3 1
11.4.4.3 ЭКҰ (ЭКО) әдісінің
маңызын түсіндіру Жоғары деңгей
дағдылары 1 4 ТЖ 6 4
11.4.4.4 ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклоналды антиденелерді
қолдануды түсіндіру Жоғары деңгей дағдылары
1
5
ТЖ
5
3
11.4В 11.3.1.1 экожүйенің биоалуан түрлілігі мен тұрақтылығы
арасындағы өзара байланысты орнату
Қолдану
2
6
7
КДЖ, ТЖ
5
3
6
11.3.1.2 өз аймағының экожүйесін статистикалық талдау әдістерін пайдаланып
зерттеу
Жоғары деңгей дағдылары
1
8
ТЖ
5
3
11.4С 11.3.2.1 мүмкін болатын климаттың жаһандық жылыну
салдарын болжау Жоғары деңгей дағдылары
1
9
ТЖ
5
3
6
11.3.2.2 Қазақстанның экологиялық проблемаларының
шешу жолдарын ұсыну
Қолдану
1
10
ТЖ
5
3
Барлығы 10 40 25 25
30
Мысал үлгілері және балл қою кестеcі
«Биология» пәнінен 4-тоқсанға арналған жиынтық бағалаудың тапсырмалары
1. Дыбыстың толқындарының адам ағзасына әсер етудегі салдары: 1.Иммундық жүйенің өзгеруіне әкеледі.
2. Есту мен көру қабілетінің бұзылуына әкеледі
3. Ферменттердің жұмысын белсендіреді. 4.ұйқының бұзылуына әкеліп соғады.
А. 1,2,3 және 4 В.1,2, 3 С. 2,3,4 D. 1,2 және 4
2. Суреттегі дыбыс толқындарының тірі ағзаға әсерін салыстырыңыз.
[3]
3. Биоинформатиканың зерттеу обьектілері:
1. Гендердің экспрессияны биоинформатикалық талдау
2) Адам транскриптомы;
3) Статистикалық талдаулар мен есептелер жүргізу.
4) Ферменттердің индустриядағы маңызы.
А. 1,3
В. 2,4
С. 1,2
D. 1,4
4. Экстрокорпоральды ұрықтанудың кезеңдері 4 – сызбада көрсетілген.
Кезеңдерін түсіндіріңіз:
[4]
5. 5 – суретте жүктілік тестісі көрсетілген.
Бұл сынаманы қолдану жолын және моноклональды антиденелермен байланысын сипаттаңыз.
[3]
6. Экожүйе биоалуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы байланыс туралы пікірлердің қайсысы дұрыс екендігін анықтаңыз:
1. Экожүйе әр трофикалық деңгейде организмдер санымен сипатталады.
2. Неғұрлым көп түрлер болса, қоректік тізбек соғұрлым қиын болады.
3. Биоәртүрлілік неғұрлым жоғары болса, бірлестіктердің ұйымдастырылуы неғұрлым күрделі болады, қоректік торда неғұрлым күрделі болса, экожүйелердің тұрақтылығы соғұрлым жоғары болады.
4. Биотикалық факторлардың әсерлесуі жоғары болады.
А. Тек 1 дұрыс В. 2 және 3 C. Тек 4 D. барлық жауап дұрыс
7. Туа біткен жамбас дислокациясы негізінен доминантты тұқым қуалайды, геннің орташа көріну жиілігі 25% құрайды. Ауру 6: 10 000 жиілікпен өтеді. Гомозиготалы түрдің санын рецессивті ген арқылы анықтаңыз.
Харди – Вайнберг теңдеуі:
Нәтижені кестеге көрсетіңіз:
белгі ген генотип
норма а аа
Туа біткен жамбас
дислокациясы А АА,Аа
Есептеңіз:
Жауабы: [2]
8. 8.1-кестеде екі қауымдастықтағы түрлер бойынша дарақтардың саны көрсетілген.
Кесте 8.1
Түрлер A B C D E F G H I J
Қауымдастық X 80 4 3 2 2 2 2 2 2 1
Қауымдастық Y 30 20 20 20 10
Биоалуантүрлілікті салыстыру үшін қоғамдастықтарда әртүрлі статистикалық әдістерді қолданады, солардан біреуі Симпсонның индексі (D. Формуласы төменде берілген.
n = әр түрдегі дарақтардың саны;
N = Бір таңдаудағы дарақтардың жалпы саны.
Y қауымдастығы үшін Симпсон индексі есептелген, D=0,78.
(a) Симпсон индексін 8.2-кестені пайдаланып есептеңіз
Кесте 8.2
Түрлер Қауымдастық X
n n/N (n/N)2
A 80
B 4
C 3
D 2
E 2
F 2
G 2
H 2
I 2
J 1
Барлығы N =100 ∑=
Х Қауымдастық үшін Симпсон индексі =...................
(b) сан алуандылықтың жоғары индексі бар қауымдастықты көрсетіңіз.
……………………………………………………………………………………………………...
[2]
[1]
9. Қысқа құйрықты альбатросс (Phoebastria albatrus) Тынық мұхитындағы шалғай орналасқан маржан аралдарында ұя салады. Ғаламдық жылыну осындай мұхит құсының тірі қалуына қаншалықты қауіп төндіретінін алдын-ала болжаңыз.
[3]
10. 10 – суретте Арал теңізінің 1957 жылғы және қазіргі көрінісі көрсетілген.
Екі жағдайды салыстырмалы сипаттап, түсіндіріңіз:
[3]
Балл қою кестесі
№ жауап Балл қосымша ақпарат
1 D 1
2 Сызбада шуымның немесе музыканың екі жағдайда әсері көрсетілген.
Ең маңызды әсерлер 0-2 Гц жиілік диапазонында болды; Шу адамдардың денсаулығына әсер етіп қана қоймайды, сонымен қатар түсіну, зейін қою және қырағылық сияқты міндеттердегі адамның жұмысына кері әсерін тигізеді.
Алайда, кейбір кезде шуылдың әсер етуі қарапайым қырағылыққа әсер етпеуі мүмкін екенін көрсетті. Музыканың шуылдан өзгеше айырмашылығына қарамастан, ол адамның жұмысына жағымсыз және жағымсыз әсер етеді. Музыка мен тапсырмаларды
орындауға әсер етпейді.
3
3 C 1
4 Кезеңдері:
1- қадам: құнарлылыққа қарсы дәрі-дәрмектер жұмыртқа өндірісін ынталандыру үшін тағайындалады. Бірнеше жұмыртқа қажет, себебі шығарылғаннан кейін кейбір жұмыртқалар дамымайды немесе ұрықтанбайды. Аналық бездерді тексеру үшін трансвагинальды ультрадыбыс қолданылады, гормон деңгейін тексеру үшін қан анализі алынады.
2- қадам: Жұмыртқалар жұмыртқаны шығару үшін жамбас қуысы арқылы қуық инені бағыттау үшін ультрадыбыстық суретті қолданатын кіші хирургиялық процедура арқылы алынады. Ықтимал қолайсыздықты азайту және жою үшін дәрі- дәрмектер беріледі.
3- қадам: еркектен жұмыртқамен біріктіруге дайындалған сперматозоидтың үлгіні сұрайды. 4- қадам: Ұрықтандыру процесінде ұрықтандыруды ынталандыру үшін сперма мен жұмыртқа араласып, зертханалық ыдыста сақталады. Ұрықтану ықтималдығы төмен кейбір жағдайларда спермаға интрацитоплазмалық инъекцияны қолдануға болады (ICSI). Осы процедура арқылы ұрықтандыруға қол жеткізу үшін бір ұрық жұмыртқаға тікелей енгізіледі. Ұрықтану мен клетканың бөлінуі жүріп жатқанын растау үшін жұмыртқалар бақыланады. Бұл пайда болғаннан кейін ұрықтандырылған жұмыртқалар эмбриондар болып саналады.
5-қадам: Эмбриондар жұмыртқаны шығарып, ұрықтандырғаннан кейін үш-бес күннен кейін 4 Барлық кезеңді толық сипаттаса үш ұпай беріледі.
әйелдің жатырына түседі. Жатырға эмбриондарды
беру үшін катетер немесе кішкентай түтік салынған.
5 Диагностикалық қолдану
Моноклоналды антиденелерді зәрде хорионикалық гонадотрофин (hCG) бар болу арқылы жүктілікке тестілеу үшін қолдануға болады.
hCG - ұрықтың дамуы кезінде әйелдер шығаратын гормон, сондықтан оның зәрде жүктіліктің болу көрсеткіші болып табылады
Жүктілік сынағында ELISA (ферментпен байланысты иммуносорбенттік талдау) деп аталатын процесс түс өзгеруі арқылы затты анықтайды.
HCG-ге тән еркін моноклоналды антиденелер бояғыштың түсін өзгертетін ферментпен байланысады
HCG-ге тән моноклоналды антиденелердің екінші жиынтығы бояғыш субстратқа иммобилизацияланады. Егер зәрде hCG болса, ол моноклоналды антидененің екі жиынтығымен («сэндвич» антиденесін қалыптастыратын) өзара әрекеттеседі
Антидененің екі жиынтығы hCG-мен байланысқан кезде, фермент бояумен физикалық жақындастырылып, түсін өзгертеді
Моноклоналды антиденелердің үшінші жиынтығы кез-келген бақыланбайтын ферментті антиденелерді байланыстырады 3
6 В 1
7 1 (аталған) сызықтық өлшемді жіп/ сызғыш тб
қолданыңыз;
2 өлшеу әдісі, сызық / сызық;
3 сілтеме қашықтыққа / ұзындыққа, қиылысуға;
4 сілтеме тоғанның айналасындағы орынды таңдау үшін қажетті.
5 Қолданылған әдістің тиімділігі:мысалы трансект әдісі таулы және су қоймаларының жиегіндегі түрлердің таралуын анықтауда ыңғайлы.
6 сілтеме іріктеу аралықтарына дейін (контексте transect / сызық);
7. бірдей / белгіленген өлшемді, квадрат / жақтау / нүктені пайдаланылса: сол квадраттың ішінде орналасқан өсімдіктің түрлерінің таралу проценті туралы түсінік берілуі қажет. 3 Кез келген 3 жауап
8(a) Түрлер Қауымдастық X 1 ұпай есеп үшін,
1 ұпай Х қауымдастықтың дұрыс D тапқаны үшін
n n/N (n/N)2
A 80 0,8 0,640
B 4 0,04 0,002
C 3 0,03 0,001
D 2 0,02 0,000
max [2]
E 2 0,02 0,000
F 2 0,02 0,000
G 2 0,02 0,000
H 2 0,02 0,000
I 2 0,02 0,000
J 1 0,01 0,000
Барлығы N =100 ∑= 0,645
Қауымдастық Х D=1-0.645=0.355
8(b) Қауымдастық Y max
[1]
9 1. Мұхит деңгейінің жоғарылауы / ауа-райының бұзылуы «жаһандық жылынудың салдарынан» өсу / ұя салатын жерлерді бұзуы мүмкін НЕМЕСЕ теңіз деңгейінің жоғарылауы жас құстардың / балапандардың суға кетуіне әкелуі мүмкін
2. Популяциялар жаңа колонияда өмір сүру ортасын таба алмауы / бейімделуі мүмкін
3. Теңіздің жылынуы азық-түлік жеткізіліміне әсер етуі мүмкін 3 Осы жауаптарға ұқсас басқа да жауаптар қабылданады.
10 1957 жылы теңіз деңгейі бірқалыпты арнада Арал теңізі бойында орналасқан елді мекендерді балықпен қамтамасыз етіп отырды. Одан кейін: Суарудың алып жобалары 1960 жылдары Өзбекстан мен Түркіменстанның құрғақ жерлерінде басталды. Орта Азиядағы мақта алқаптарын суару үшін Кеңес жұмысшылары Орталық Азияның «кішкентай Месопотамия», Амудария мен Сырдария өзендерін
«тың жерлер» деп аталатын 45 дамба салды. 1990- жылдардың соңында теңіз деңгейі төмендеді. 16 метрге дейін құмды және тұзды түбіне балық аулайтын қайықтар мен кемелерді қалдырады.
Қазіргі уақытта:жел құрғақ, тұзды ауаны бұрынғы теңіз түбінен оңтүстік пен шығысқа бұрып жіберді. Тыңайтқыштар мен пестицидтермен араластырылған ауа ондаған жылдар бойы егістен теңізге суармалы сумен жуылды. Тынымсыз жел жергілікті
тұрғындарды уландырды. 3
Барлығы 25
