«Биология» пәнінен
жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар 11-сынып
(жаратылыстану-математикалық бағыт)
Нұр-Сұлтан, 2020
Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 11-сынып оқушыларына "Биология" пәні бойыншажиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретіндеқұрастырылған. Әдістемелік ұсыныстар (қазақ тілінде білім беретін) 10-сыныптың "Биология"пәні бойынша оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының негізінде дайындалған.
Бөлім / ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімгеоқушылардың тоқсан бойынша жоспарланған Оқу мақсатына жету деңгейін анықтауғамүмкіндік береді.
Әдістемелік ұсыныстарда бөлім / ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалауды өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған.
Сондай-ақ, жинақта оқушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.
Әдістемелік ұсыныс негізгі мектеп мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.
Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет – сайттағы қолжетімді ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар) қолданылды.
МАЗМҰНЫ
1- ТОҚСАН 4
«Молекулярлық биология және биохимия» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 4
«Қоректену» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 9
«Заттардың тасымалдануы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 15
2- ТОҚСАН 21
«Координация және реттелу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 21
«Көбею» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 25
«Өсу және даму» және «тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 29
3- ТОҚСАН 34
«Жасушалық биология» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 34
«Биотехнология» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 39
«Биомедицина және биоинформатика» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 45
4- ТОҚСАН 50
«Биосфера, экожүйе, популяция» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 50
«Экология және адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 56
1-ТОҚСАН
«Молекулярлық биология және биохимия» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Фермент-субстрат комплексінің түзілу механизмін түсіндіру
Ферменттердің бәсекелес және бәсекелес емес ингибирленуін салыстыру
Нәруыз биосинтезі үдерісіндегі транскрипция мен трансляцияны сипаттау
Генетикалық кодтың қасиеттерін түсіндіру
Бағалау критерийі • Фермент-субстрат комплексінің түзілу механизмін түсіндіреді
• Ферменттердің бәсекелес және бәсекелес емес ингибирленуін салыстырады
• Нәруыз биосинтезі үдерісіндегі транскрипция мен трансляцияны сипаттайды
• Генетикалық кодтың қасиеттерін түсіндіреді.
Ойлау дағдысы деңгейі Білу және түсіну.
Қолдану
Орындау уақыты 20 минут
Тапсырма
1. Төменде сахараза ферменті мен сахароза арасында фермент-субстраттық кешеннің түзілу сызбасы берілген
(а)(і) осы реакция өнімін атаңыз
................................................................................................................................................ [1]
(іі) фермент-субстрат кешенінің түзілуінің 3 ерекшелігін атаңыз. 1……………………………………………………………………………………………….
2………………………………………………………………………………………………..
3……………………………………………………………………………………………….[3]
2. Ферментативтік реакция жылдамдығын төмендетін қосылыстарды ингибиторлар деп атайды. Ингибиторларды бәсекелес және бәсекелес емес деп бөледі.
(і) бәсекелес емес ингибитор әсері көрсетілген сызба нөмерін анықтаңыз.
№…………………………………
(іі) бәсекелес ингибитор әсерін түсіндіріңіз
………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………[1] (ііі) бәсекелес емес ингибитор әсерін түсіндіріңіз
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………[1] (іv) ферменттердің бәсекелес және бәсекелес емес ингибирленуін салыстырыңыз
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Каталаза 4 бөліктен тұратын фермент. Төмендегі сызбада каталаза ферментінің синтезделу процесі берілген.
(а) А үдерісін сипаттаныз
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….......
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….......
(b) В құрылымын қызметін түсіндіріңіз
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….......
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….......
(c) С үдерісін сипаттаныз
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….......
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….......
………………………………………………………………………………………………………
4. Генетикалық кодтың қасиеттерінің түсіндір
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….......
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….......
Бағалау критерийі № тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Фермент - субстрат комплексінің түзілу механизмін түсіндіреді 1 фермент-субстрат реакциясы өнімін атайды; 1
фермент-субстрат кешенінің түзілуінің 1- ші ерекшелігін атайды; 1
фермент-субстрат кешенінің түзілуінің 2- ші ерекшелігін атайды; 1
фермент-субстрат кешенінің түзілуінің 3- ші ерекшелігін атайды; 1
Ферменттердің бәсекелес және
бәсекелес емес ингибирленуін салыстырады 2 бәсекелес емес ингибитор әсері
көрсетілген сызба нөмерін анықтайды; 1
бәсекелес ингибитор 1әсерін түсіндіреді; 1
бәсекелес емес ингибитор әсерін
түсіндіреді; 1
ферменттердің бәсекелес және бәсекелес емес ингибирленуін салыстырады 1
Нәруыз биосинтезі үдерісіндегі транскрипция мен трансляцияны
сипаттайды 3 А үдерісін түсіндіреді 1
В құрылымын қызметін түсіндіреді 1
С үдерісін түсіндіреді 1
Генетикалық
кодтың қасиеттерін түсіндіреді 4 генетикалық кодтың 1 қасиетін түсіндіреді 1
Барлығы 12
«Молекулалық биология» бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Антиген мен антидененің
әрекеттесуін түсіндіреді Антиген ұғымына
беруде қиналады. анықтама антиген ұғымына анықтама
беруде қателіктер жібереді. Антиген
береді. ұғымына анықтама
P жасушасын
қиналады. анықтауда P жасушасын анықтауда
қателіктер жібереді. P жасушасын анықтайды.
R жасушасын
қиналады. анықтауда R жасушасын анықтауда
қателіктер жібереді. R жасушасын анықтайды.
Фермент-субстрат комплексінің
түзілу механизмін түсіндіреді фермент-субстрат
реакциясы өнімін қиналады.
атауда фермент-субстрат
реакциясы өнімін атауда қателіктер жібереді. фермент-субстрат
реакциясы өнімін атайды.
фермент-субстрат кешенінің
түзілуінің 1,2,3-ші ерекшелігін атауда қиналады. фермент-субстрат кешенінің
түзілуінің 1,2,3-ші ерекшелігін атау кезінде қателіктер жібереді. фермент-субстрат кешенінің
түзілуінің 1,2,3-ші ерекшелігін атайды.
Ферменттердің бәсекелес және
бәсекелес емес ингибирленуін салыстырады бәсекелес емес ингибитор әсері
көрсетілген сызба нөмерін анықтауда қиналады. бәсекелес емес ингибитор әсері
көрсетілген сызба нөмерін анықтауда қателіктер жібереді. бәсекелес емес ингибитор әсері
көрсетілген сызба нөмерін анықтайды.
бәсекелес, бәсекелес емес
ингибитор әсерін түсіндіруде қианалады. бәсекелес, бәсекелес емес
ингибитор әсерін түсіндіру кезінде қателіктер жібереді. бәсекелес, бәсекелес емес
ингибитор әсерін түсіндірдіреді.
Нәруыз биосинтезі үдерісіндегі транскрипция мен трансляцияны сипаттайды А процесін атауда қиналады.
В құрылымын анықтауда қианалады.
С құрылымының құрылыс ерекшелігі сипаттауда қиналады. қызметіне қалай бейімделгенін түсіндіруде қиналады.
С құрылымының құрылыс ерекшелігі қызметіне қалай бейімделгенін түсіндіреді. А процесін атауда қателіктер жібереді.
В құрылымын анықтауда қателіктер жібереді.
С құрылымының құрылыс ерекшелігі сипаттауда қателіктер жібереді.
қызметіне қалай бейімделгенін түсіндіру кезінде қателіктер жіберген. А процесін атайды;
В құрылымын анықтайды.
С құрылымының құрылыс ерекшелігі сипаттайды. қызметіне қалай бейімделгенін түсіндіреді.
С құрылымының құрылыс ерекшелігі қызметіне қалай бейімделгенін түсіндіреді.
Генетикалық кодтың қасиеттерін түсіндіреді. генетикалық кодтың 1 қасиетін атауда қиналады. генетикалық кодтың 1 қасиетін атау кезінде қателіктер жібереді. генетикалық кодтың 1 қасиетін атауда түсіндіреді.
«Қоректену» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Хлоропласттың құрылымы мен қызметі арасындағы өзара байланысты орнату
Фотосинтездің жарық кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру
Фотосинтездің қараңғы кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру
С3 және С4 өсімдіктердегі көміртекті тұту (фиксация) жолдарын оқып білу
11.1.2.6 Фотосинтез және хемосинтез үдерістерінің ерекшеліктерін салыстыру
Бағалау критерийі • Хлоропласттың құрылымы мен қызметі арасындағы өзара байланысты орнатады
• Фотосинтездің жарық кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіреді
• Фотосинтездің қараңғы кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіреді
• С3 және С4 өсімдіктердегі көміртекті тұту (фиксация) жолдарын сипаттайды
• Фотосинтез және хемосинтез үдерістерінің ерекшеліктерін салыстырады
Ойлау дағдысы деңгейі Қолдану. Жоғарғы деңгей дағдылары
Орындау уақыты 20 ин
1. Төменде хлоропластың микросуреті берілген.
(а)(і) суретте көрсетіп белгілеңіз.
Фотосинтездің жарық фазасы жүретін жерді А әріпімен белгілеңіз
Рубиско ферменті табылатын бөлігін В әріпімен белгілеңіз [2]
2. Фотосинтез үдерісі жарық және қараңғы фазасы деп бөлінеді.Төмендегі сызбада фотосинтездің жарық фазасына қатысатын құрылымдар берілген.
(і) сызбадағы А және В құрылымдарын анықтаңыз А....................................................................................................................................................
.В [2]
(іі) фотосинтездің жарық фазасында түзілетін өнімді атаңыз
...................................................................................................................................................[1]
3. Кальвин циклді түсіндіріңіз
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
[3]
НАДФ рөлін түсіндіріңіз
..............................................................................................................................................................
[1]
4. Төменде С4 өсімдігінің жапырағы микросуреті берілген
(а)(і) Суретте J және L әріптерімен берілген құрылымдарды анықтаңыз. J................................................
L............................................... [2]
(b) (і) С4 өсімдігі фотосинтезінің С3 өсімдіктегі фотосинтезге қарағанда ерекшелігін түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................[2]
5. Ағзалардың фотосинтез және хемосинтез арқылы органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіріңіз. Хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 2 белгісін сипаттаңыз.
................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................[1]
................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................[1]
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Хлоропласттың құрылымы мен қызметі арасындағы өзара байланысты орнатады 1 фотосинтездің жарық фазасы жүретін жерді белгілейді; 1
рубиско ферменті табылатын бөлігін белгілейді; 1
Фотосинтездің жарық кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіреді 2 сызбадағы А құрылымды анықтайды; 1
сызбадағы В құрылымды анықтайды; 1
Фотосинтездің қараңғы кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіреді 3 - Кальвин циклі жүретін орнын атайды;
- Калвин циклінде дәйекті реакцияларды сипаттайды;
- Калвин циклінің өнімдерін атайды;
- Фотосинтездің жарыққа тәуелді сатысындағы НАДФ рөлін сипаттайды. 1
1
1
1
С3 және С4 өсімдіктердегі көміртекті тұту (фиксация) жолдарын сипаттайды 4 суретте J әріптерімен берілген
құрылымдарды анықтайды; 1
суретте L әріптерімен берілген
құрылымдарды анықтайды; 1
С4 өсімдігі фотосинтезінің С3
фотосинтезге қарағанда қандай ерекшелігі барын түсіндіреді; 1
хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 1 белгісін сипаттайды; 1
Фотосинтез және хемосинтез үдерістерінің ерекшеліктерін салыстырады 5 ағазлардың фотосинтез
арқылы органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіреді; 1
ағазлардың хемосинтез арқылы
органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіреді; 1
хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 1 белгісін сипаттайды; 1
хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 2 белгісін сипаттайды; 1
Барлығы 16
«Қоректену» бөлімі бойынша жиынтық бағалау бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Хлоропласттың құрылымы мен қызметі арасындағы өзара байланысты орнатады фотосинтездің жарық фазасы жүретін жерді белгілеуге; рубиско ферменті табылатын бөлігін белгілеуде қиналады фотосинтездің жарық фазасы жүретін жерді белгілеуде; рубиско ферменті табылатын бөлігін белгілеуде қателіктер жібереді фотосинтездің жарық фазасы жүретін жерді белгілейді рубиско ферменті табылатын бөлігін белгілейді
Фотосинтездің жарық кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіреді сызбадағы А және В құрылымды анықтауда қиыналады. сызбадағы А және В құрылымды анықтауда қателіктер жібереді. сызбадағы А және В құрылымды анықтайды
Фотосинтездің қараңғы кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіреді Кальвин циклі жүретін орнын атауда; Калвин циклінде дәйекті реакцияларды сипаттауда; Калвин циклінің өнімдерін атауда; Фотосинтездің жарыққа тәуелді сатысындағы НАДФ рөлін сипаттауда қиналады. Кальвин циклі жүретін орнын атауда; Калвин циклінде дәйекті реакцияларды сипаттауда; Калвин циклінің өнімдерін атауда; Фотосинтездің жарыққа тәуелді сатысындағы НАДФ рөлін сипаттауда қателіктер жібереді. Кальвин циклі жүретін орнын атайда; Калвин циклінде дәйекті реакцияларды сипаттайды; Калвин циклінің өнімдерін атайды; Фотосинтездің жарыққа тәуелді сатысындағы НАДФ рөлін сипаттайды
С3 және С4 өсімдіктердегі көміртекті тұту (фиксация) жолдарын сипаттайды Фотосинтездің шектеуші факторларын зерттеу және түсіндіреді суретте J және L әріптерімен берілген құрылымдарды анықтауда қиналады.
С4 өсімдігі фотосинтезінің С3 фотосинтезге қарағанда қандай ерекшелігін түсіндіруде қиналады.
хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 1 белгісін сипаттауда қиналады. суретте J және L әріптерімен берілген құрылымдарды анықтауда қателіктер жібереді.
С4 өсімдігі фотосинтезінің С3 фотосинтезге қарағанда қандай ерекшелігін түсіндіруде қателіктер жібереді. Хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 1 белгісін сипаттауда қателіктер жібереді. суретте J және L әріптерімен берілген құрылымдарды анықтайды
С4 өсімдігі фотосинтезінің С3 фотосинтезге қарағанда қандай ерекшелігі барын түсіндіреді хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 1 белгісін сипаттайды
Фотосинтез және хемосинтез үдерістерінің ерекшеліктерін салыстырады ағазлардың фотосинтез
арқылы органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіруде қиналады. ағазлардың хемосинтез арқылы органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіруде қиналады.
хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 1 белгісін сипаттауда қиналады. ағазлардың фотосинтез
арқылы органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіруде қателіктер жібереді. ағазлардың хемосинтез арқылы органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіруде қателіктер жібереді.
хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 1 белгісін сипаттауда қателіктер жібереді. ағазлардың фотосинтез
арқылы органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіреді;
ағазлардың хемосинтез арқылы органикалық заттарды синтездеу реакцияларын түсіндіреді; хемосинтезді фотосинтезден ерекшелейтін 1 белгісін сипаттайды.
«Заттардың тасымалдануы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Ссімдіктердегі заттар транслокациясы механизмін түсіндіру
Заттар тасымалданудың симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдарының мәнін түсіндіру
Жасуша мембранасы арқылы заттар тасымалының әр түрлі типтерінің механизмдерін түсіндіру
Натрий-калий сорғысы мысалында белсенді тасымалды түсіндіру
Мембраналық потенциалды сақтаудағы активті тасымалдың маңызын анықтау
Түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жасушалардың су потенциалын зерттеу
Бағалау критерийі • Өсімдіктердегі заттар транслокациясы механизмін түсіндіреді
• Заттар тасымалданудың симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдарының мәнін түсіндіреді
• Жасуша мембранасы арқылы заттар тасымалының әр түрлі типтерінің механизмдерін түсіндіреді
• Натрий -калий сорғысы мысалында белсенді тасымалды түсіндіреді
• Мембраналық потенциалды сақтаудағы активті тасымалдың маңызын анықтайды
• Түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жаушалардың су потенциалын зерттейді
Ойлау дағдысы деңгейі
Білу жне түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. Өсімдіктерде фотосинтез нәтижесінде түзілген көмірсулар флоэма арқылы тасымалданады. Флоэма сүзгілі түтік пен серіктес жасушадан тұрады
Төмендегі суретте органикалық заттардың «Жаппай ағын» теориясына негізделген тасымал түрі көрсетілген.
(i) мезофилл жасушасында түзілген органикалық затты және оның серіктес жасушаға өту ерекшелігін сипаттаңыз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................[2]
(ii) флоэма арқылы тасымалданатын көмірсуды атаңыз
..................................................................................................................................................... [1]
2. Төмендегі суретте өсімдіктегі су мен минералды тұздардың қозғалу түрлері көрсетілген.
(і) 1 және 2 құрылымдағы тасымал түрін анықтаңыз. 1...................................................................
2...................................................................
(іі) 3 құрылымды атаңыз және оның тасымалға қалай қатысатынын түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................ [2]
3. Сызбада жасуша мембранасы арқылы жүретін үдеріс көрсетілген
Тасымалға қатысатын 1 және 2 құрылым жұмыс істеу механизмді түсіндіріңіз.
............................................................................. [2]
4. Төменде мембрана арқылы иондардың тасымалдануы берілген
(і) суретте 1 санымен берілген құрылымды атаңыз.
1.............................................................. [1]
(іі) сызбаны пайдаланып, 1 санмен берілген тасымал түрін атаңыз және оның жүзеге асу ерекшелігін сипаттаңыз
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................ [2]
5. Калий және натрий иондары қатынасының жасуша іші мен сыртында әр түрлі болуы мембраналық потенциал тудырады. Төмендегі графикте әрекет потенциалының пайда
болуы көрсетілген.
1. Графиктегі А бөлігін атаңыз
........................................................................ [1]
2. Жасуша потенциалы +30 мВт өзгеру себебін түсіндіріңіз
..................................................................
........................................................................ [1]
3. Тыныштық потенциалына анықтама беріңіз.
.................................................................
........................................................................ [1]
6. Тірі ағзаның су балансын сақтауға бағытталған процесті осмореттелу деп атайды.
(і) су потенциалы ұғымына анықтама беріңіз
.......................................................................................................................................... [1]
(іі) төменде су потенциалы әр түрлі екі жасушаның сызбасы берілген
Судың бағытын анықтаңыз
......................................................................[1]
(b) жасуша сұйықтық ішіндегі еріген заттың концентрациясына байланысты изотоникалық, гипертоникалық және гипотоникалық болып бөлінеді.
(і) 1, 2 жасушадағы өзгерісті салыстырыңыз және жасушалардың қандай ортада (изотоникалық, гипертоникалық және гипотоникалық) екенін түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................[1]
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Өсімдіктердегі заттар транслокациясы механизмін түсіндіреді 1 мезофилл жасушасында түзілген органикалық затты атайды; 1
түзілген заттың серіктес жасушаға өту
ерекшелігін сипаттайды; 1
флоэма арқылы тасымалданатын
көмірсуды атайды; 1
Заттар тасымалданудың симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдарының мәнін
түсіндіреді 2 сурет бойынша 1 және 2 құрылымдағы
тасымал түрін анықтайды; 1
сурет бойынша 3 құрылымды атайды оның тасымалға қалай қатысатынын түсіндіреді; 1
Жасуша мембранасы арқылы заттар тасымалының әр түрлі типтерінің механизмдерін
түсіндіреді 3 тасымалға қатысатын 1 құрылымның жұмыс механизмді түсіндіреді; тасымалға қатысатын 2 құрылымның жұмыс механизмді түсіндіреді; 1
1
Натрий -калий сорғысы мысалында белсенді тасымалды түсіндіреді 4 мембрана арқылы иондардың тасымалдануына қатысатын құрылымды
атайды; 1
тасымал түрін атайды; 1
тасымалдың жүзеге асу ерекшелігін
сипаттайды; 1
Мембраналық потенциалды сақтаудағы активті тасымалдың маңызын анықтайды 5 график бөлігін атайды; 1
жасуша потенциалының өзгеру себебін
түсіндіреді; 1
тыныштық потенциалына анықтама
береді; 1
Түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жаушалардың су потенциалын зерттейді 6 су потенциалы ұғымына анықтама береді; 1
су потенциалы әр түрлі екі жасушадағы
судың бағытын анықтайды; 1
2 түрлі ортадағы жасушадағы өзгерісін
түсіндіреді. 1
Барлығы 16
«Заттардың тасымалдануы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау бойынша нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Өсімдіктердегі транслокациясы түсіндіреді заттар механизмін мезофилл жасушасында түзілген органикалық затты атауда қиналады.
түзілген заттың серіктес жасушаға өту ерекшелігін сипаттауда қиналады.
флоэма арқылы тасымалданатын көмірсуды атауда қиналады. мезофилл жасушасында түзілген органикалық затты атауда қателіктер жібереді.
түзілген заттың серіктес жасушаға өту ерекшелігін сипаттауда қателіктер жібереді. флоэма арқылы тасымалданатын көмірсуды атау кезінде қателіктер жіберуде қателіктер жібереді. мезофилл жасушасында түзілген органикалық затты атайды. түзілген заттың серіктес жасушаға өту ерекшелігін сипаттайды.
флоэма арқылы тасымалданатын көмірсуды атайды.
Заттар тасымалданудың симпласттық, апопласттық, вакуолярлық жолдарының мәнін түсіндіреді сурет бойынша 1 және 2 құрылымдағы тасымал түрін анықтауда қиналады.
сурет бойынша 3 құрылымды атауда қиналады.
оның тасымалға қалай қатысатынын түсіндіруде қиналады. сурет бойынша 1 және 2 құрылымдағы тасымал түрін анықтауда қателіктер жібереді. сурет бойынша 3 құрылымды атауда қателіктер жібереді.
оның тасымалға қалай қатысатынын түсіндіру кезінде қателіктер жібереді. сурет бойынша 1 және 2 құрылымдағы тасымал түрін анықтайды.
сурет бойынша 3 құрылымды атайды
оның тасымалға қалай қатысатынын түсіндіреді.
Жасуша мембранасы арқылы заттар тасымалының әр түрлі типтерінің механизмдерін түсіндіреді тасымалға құрылымдардың механизмді қиналады. қатысатын
жұмыс түсіндіруде тасымалға құрылымдардың механизмді қателіктер жібереді. қатысатын
жұмыс түсіндіруде тасымалға қатысатын құрылымдардың жұмыс механизмді түсіндіреді
Натрий -калий сорғысы мысалында белсенді тасымалды түсіндіреді мембрана арқылы иондардың тасымалдануына қатысатын құрылымды атауда қиналады. тасымал түрін атауда қиналады. тасымалдың жүзеге асу ерекшелігін сипаттау қиналады. мембрана арқылы иондардың тасымалдануына қатысатын құрылымды атауда қателіктер жібереді.
тасымал түрін атауда қателіктер жібереді.
тасымалдың жүзеге асу ерекшелігін сипаттауда қателіктер жібереді. мембрана арқылы иондардың тасымалдануына қатысатын құрылымды атайды.
тасымал түрін атайды. тасымалдың жүзеге асу ерекшелігін сипаттайды.
Мембраналық потенциалды сақтаудағы активті тасымалдың маңызын анықтайды график бөлігін атауда қиналады. жасуша потенциалының өзгеру себебін түсіндіруде қиналады. тыныштық потенциалына анықтама беруде қиналады. график бөлігін атауда қателіктер жібереді.
жасуша потенциалының өзгеру себебін түсіндіруде қателіктер жібереді.
тыныштық потенциалына анықтама беру кезінде қателіктер жібереді. график бөлігін атайды.
жасуша потенциалының өзгеру себебін түсіндіреді.
тыныштық потенциалына анықтама береді.
Түрлі концентрациялы тұз ерітінділеріндегі жаушалардың су потенциалын зерттейді су потенциалы ұғымына анықтама беруде қиналады.
су потенциалы әр түрлі екі жасушадағы судың бағытын анықтауда қиналады.
2 түрлі ортадағы жасушадағы өзгерісін түсіндіруде қиналады. су потенциалы ұғымына анықтама беруде қателіктер жібереді.
су потенциалы әр түрлі екі жасушадағы судың бағытын анықтауда қателіктер жібереді.
2 түрлі ортадағы жасушадағы өзгерісін түсіндіру кезінде қателіктер жібереді. су потенциалы ұғымына анықтама береді.
су потенциалы әр түрлі екі жасушадағы судың бағытын анықтайды.
2 түрлі ортадағы жасушадағы өзгерісін түсіндіреді.
2- ТОҚСАН
«Координация және реттелу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Биологиядағы басқару жүйесін сипаттау
Гормондардың әсер ету механизмін түсіндіру
Өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың (өсіргіш заттар) әсер ету механизмін зерттеу
Бағалау критерийі • Биологиядағы басқару жүйесін сипаттайды
• Гормондардың әсер ету механизмін түсіндіреді
• Өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың (өсіргіш заттар) әсер ету механизмін зерттейді
Ойлау дағдысы деңгейі Білу, түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. Биологиядағы басқару жүйесі «оң» және «теріс» кері байланыс механизмі бойынша реттеледі.
(і) «оң» және «теріс» кері байланыс механизмі ұғымынга анықтама беріңіз, реттелудің екі түріне мысал келтіріңіз.
Оң …………………………………………………………………………………………………
Теріс ……………………………………………………………………………………………
1……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………….............
.............................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................[2]
2……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………….................
.............................................................................................................................................................
................................................................................................................................... [2]
2. Графикте адамның глюкоза ерітіндісін қабылдағанға дейінгі және қабылдағаннан кейінгі қанның құрамындағы инсулин мен глюкоза мөлшерінің өзгерісі көрсетілген
Қанның құрамындағы глюкоза мөлшерінің қалай реттелетіндігін түсіндіріңіз.
………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………….. [1]
3. Гиббереллинді қолдану күріш өсімдігінің өсуіне әсер етеді. Судың астындағы күріштің өсуіне гибберелиннің әр түрлі концентрциясының әсері зерттелді. Күріш 3 күнге жабық контейнерде болды, контейнерге ауа жіберілді. Графикте көрсетілгендей екі түрлі ауа қолданылды: ауа құрамында этилен бар, этилен жоқ.
(іі) өсімдіктерде өсу стимуляторы (реттеуші) ұғымына анықтама беріңіз.
………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………….. [1]
(іі) берілген графикті сипаттаңыз 1……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………….[2] 2……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………..[2]
Бағалау критерийі № тапсырма Дескриптор Білім алушылар
Балл
Биологиядағы басқару жүйесін сипаттайды 1 биологиядағы басқару жүйесінің
«оң» кері байланыс механизмі ұғымына анықтама береді; 1
Биологиядағы басқару жүйесінің
«теріс» кері байланыс механизмі ұғымына анықтама береді; 1
биологиядағы басқару жүйесінің
«оң» кері байланыс реттелу түріне мысал келтіреді; 1
биологиядағы басқару жүйесінің
«теріс» кері байланыс реттелу түріне мысал келтіреді; 1
Гормондардың әсер ету механизмін түсіндіреді 2 График бойынша қанның құрамындағы глюкоза мөлшерінің реттелуін
түсіндіреді; 1
Өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың (өсіргіш заттар) әсер ету механизмін зерттейді 3 өсімдіктерде өсу стимуляторы
(реттеуші) ұғымына анықтама береді; 1
графиктегі этиленмен көрсетілген
қисығын сипаттайды; 1
графиктегі этиленсіз көрсетілген
қисығын сипаттайды. 1
Барлығы 8
«Координация және реттелу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау бойынша нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Биологиядағы басқару жүйесін сипаттайды Биологиядағы басқару жүйесінің
«оң» және «теріс» кері байланыс механизмі ұғымына анықтама беруде қиналады.
биологиядағы басқару жүйесінің
«оң» және «теріс» кері байланыс реттелу түріне мысал келтіруде қиналады. Биологиядағы басқару жүйесінің
«оң» және «теріс» кері байланыс механизмі ұғымына анықтама беруде қателіктер жібереді. биологиядағы басқару жүйесінің
«оң» және «теріс» кері байланыс реттелу түріне мысал келтіруде қателіктер жібереді. Биологиядағы басқару жүйесінің
«оң» және «теріс» кері байланыс механизмі ұғымына анықтама береді.
биологиядағы басқару жүйесінің
«оң» және «теріс» кері байланыс реттелу түріне мысал келтіреді.
Гормондардың әсер ету механизмін түсіндіреді График бойынша қанның құрамындағы глюкоза мөлшерін реттеуді түсіндіруде қиналады. График бойынша қанның құрамындағы глюкоза мөлшерін реттеуді түсіндіруде қателіктер жібереді. График бойынша қанның құрамындағы глюкоза мөлшерін реттеуді түсіндіреді.
Өсімдіктердің өсуіне стимуляторлардың (өсіргіш заттар) әсер ету механизмін зерттейді өсімдіктерде өсу стимуляторы (реттеуші) ұғымына анықтама беруде қиналады.
графиктегі өзгерістерді сипаттауда қиналады. өсімдіктерде өсу стимуляторы (реттеуші) ұғымына анықтама беруде қателіктер жібереді. графиктегі өзгерістерді сипаттауда қателіктер жібереді. өсімдіктерде өсу стимуляторы (реттеуші) ұғымына анықтама береді.
графиктегі өзгерістерді сипаттайды.
24
«Көбею» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Адам гаметогенезінің сызбасын талдау
Сперматогенез бен оогенездің айырмашылығын түсіндіру
Бағалау критерийі • Адам гаметогенезінің сызбасын талдайды
• Сперматогенез бен оогенездің айырмашылығын түсіндіреді
Ойлау дағдысы деңгейі Білу және түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. Төменде сүтқоректілердегі гаметогенез үдеріс сызбасы берілген.
(і) гаметогенездің бұл түрі жыныс жасушаларының қай түріне тән? Жаубыңызды негіздеңіз.
.................................................................................... [2]
(іі) гаметогенездің екінші кезеңіндегі ерекшелікті түсіндіріңіз.
.......................................................................................................................................................... [1]
(b) сызбада белгіленген бөліну түрін атаңыз. Х........................................................
Z....................................................... [2]
(с) сызбадағы X, Z, Y жасушаларының атауы қандай?
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................ [3]
(ііі) хромосома санының өзгерісін диплоид немесе гаплоид екенін анықтаңыз және биологиялық мәнін түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................[2]
2. Төменде жыныс безі және онда жүретін үдеріс көрсетілген.
(а) суреттегі R, S және құрылымдарын атаңыз. R..........................................................................................................................................................
S [2]
(ii)T құрылымы көрсетілген процесті түсіндіріңіз.
..........................................................................................................................................................[1]
(b) сперматогенез процесінен ерекшелейтін бір белгісін сипаттаңыз
..........................................................................................................................................................[1]
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Адам гаметогенезінің сызбасын талдайды 1 сызбадан гаметогенез түрін анықтайды; 1
жауабын дәлелдейді; 1
гаметогенездің екінші
ерекшелікті түсіндіреді; кезеңіндегі 1
гаметогенездің Х кезеңіндегі жасушаның
бөліну түрін анықтайды; 1
гаметогенездің Z кезеңіндегі жасушаның
бөліну түрін анықтайды; 1
сызбадағы Х деп белгіленген жасушаларын
атайды; 1
сызбадағы Z деп белгіленген жасушаларын
атайды; 1
сызбадағы Ү деп белгіленген жасушаларын
атайды; 1
хромосома санының өзгерісін диплоид
немесе гаплоид екенін анықтайды; 1
хромосома санының
биологиялық мәнін түсіндіреді; өзгерісінің 1
Сперматогенез бен оогенездің айырмашылығын түсіндіреді 2 жыныс
атайды; безі сызбасынан R құрылымын 1
жыныс
атайды; безі сызбасынан S құрылымын 1
берілген процесті атайды; 1
сперматогенез процесін ерекшелейтін бір
белгіні сипаттайды. 1
Барлығы 14
«Көбею» бөлімі бойынша жиынтық бағалау бойынша нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Адам гаметогенезінің сызбасын талдайды сызбадан гаметогенез түрін анықтау және жауабын негіздеу; гаметогенездің екінші түрінен қандай еркешелігі барын түсіндіруде қиналады; гаметогенездің Х, Z кезеңіндегі жасушаның бөліну түрін анықтауда қиналады;
сызбадағы Х, Z, Ү деп белгіленген жасушаларын атауда қиналады;
хромосома санының өзгерісін диплоид немесе гаплоид екенін анықтауда қиналады;
хромосома санының өзгеруінің биологиялық мәнін түсіндіруде қиналады. сызбадан гаметогенез түрін анықтау және жауабын негіздеуде қателіктер жібереді; гаметогенездің екінші түрінен қандай еркешелігін түсіндіруде қателіктер жібереді; гаметогенездің Х, Z кезеңіндегі жасушаның бөліну түрін анықтауда қателіктер жібереді; сызбадағы Х, Z, Ү деп белгіленген жасушаларын атауда қателіктер жібереді;
хромосома санының өзгеруін диплоид немесе гаплоид екенін анықтауда қателіктер жібереді; хромосома санының өзгеруінің биологиялық мәнін түсіндіруде қателіктер жібереді. сызбадан гаметогенез түрін анықтау және жауабын негіздейді;
гаметогенездің екінші түрінен қандай ерекшелігін түсіндіреді; гаметогенездің Х, Z кезеңіндегі жасушаның бөліну түрін анықтайды;
сызбадағы Х, Z, Ү деп белгіленген жасушаларын атайды;
хромосома санының өзгерісін диплоид немесе гаплоид екенін анықтайды;
хромосома санының өзгеруінің биологиялық мәнін түсіндіреді
Сперматогенез бен оогенездің айырмашылығын түсіндіреді жыныс безі сызбасынан S, R құрылымын атауда қиналады; берілген процесті атауда қиналады;
сперматогенез процесін ерекшелейтін бір белгіні сипаттауда қиналады жыныс безі сызбасынан S, R құрылымын атауда қателіктер жібереді;
берілген процесті атауда қателіктер жібереді; сперматогенез процесін ерекшелейтін бір белгіні сипаттауда қателіктер жібереді. жыныс безі сызбасынан S, R құрылымын атайды;
берілген процесті атайды; сперматогенез процесін ерекшелейтін бір белгіні сипаттайды
28
«Өсу және даму» және «тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты 11.2.3.1 Бағаналы жасушалардың мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіру
Мутациялардың дезоксирибонуклеинқышқылы репарациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы рекомбинациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы репликациясы арасындағы байланысын табу
Белгілердің тұқымқуалауының нақтылығын талдауда статистикалық әдістерді қолдану (t-критерий, c? критерий)
- "Адам геномы" жобасының маңызын талқылау
Бағалау критерийі • Бағаналы жасушалардың мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіреді
• Мутациялардың дезоксирибонуклеинқышқылы репарациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы рекомбинациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы репликациясы арасындағы байланысын табады
• Белгілердің тұқымқуалауының нақтылығын талдауда статистикалық әдістерді қолданады (t- критерий, c? критерий)
• "Адам геномы" жобасының маңызын талқылайды
Ойлау дағдысы деңгейі Білу және түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. «Бағаналы жасуша» ұғымына анықтама беріңіз. (2 ден кем емес ерекшелігін қамтыңыз)
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….. [2] Қай салада және қандай мақсатпен қолдынылатын түсіндіріңіз
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
[2]
2. Берілген сызбада ДНҚ репликациясы кезінде кеткен қателіктерді қалпына келтіру процессі көрсетілген.
(а)(і) үдерісті анықтаңыз.
...................................................................................................................................................[1]
(іі) ДНҚ молекуласындағы кездейсоқ және индуцияланған зақымдануы түрлерін сипаттаңыз.
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….. [2] (ііі) индуцияланған зақымданған түрін тудыратын себептерге мысал келтіріңіз.
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….. [1]
(b) Үдеріс толығымен ферменттердің жұмысымен реттеледі. Солардың бірі қате кеткен жерді қиып алып тастайтын болса, екіншісі үзілген жерді қайта қалпына келтіріп «желімдейді». Аталған ферменттерді және үдерісті атаңыз.
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….. [2]
3. Оқушы адамның дәмді сезе алу қабілетін анықтау мақсатында зерттеу жүргізді. Ол үшін ол 20 адамның көзін байлап, дистилденген су мен даршынды адамның тіліне тамызды. Тест бірнеше жүз рет қайталанды. Тестің 200 -інде адамдардың мұрындары ашық болса, 200- інде мұрындары жабық болды. Әр тест сайын адамдардың жауаптары «дұрыс», «дұрыс емес» деп тіркелді. Тест нәтижесі төмендегідей болды.
Студент «егер адамдардың мұрындары ашық болса, заттарды дұрыс анықтайды» деген болжамды ұсынды.
Алынған деректер арқылы нөлдік және альтернативті болжам екендігін Хи квадрат арқылы анықтаңыз.
Хи квадрат формуласы:
мұндағы О- алынған дерек, Е- күтілетін нәтиже.
Күтілетін нәтижені есептеңіз. Ол үшін төмендегі формуланы пайдаланыңыз.
Жауабы. [1]
(і) Хи квадратты есептеңіз. Есептеу жолын көрсетіңіз.
Жауабы............................ [2]
(іі) Бостандық дәрежесін анықтау үшін формуланы көрсетіңіз, және оны қолданып есептеңіз
Жауабы [2]
4. «Адам геномы» жобасының мақсатын түсіндіріңіз және қолдану саласына мысал келтіріңіз.
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….. [2]
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Бағаналы жасушалардың мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіреді 1 «бағаналы жасуша» ұғымына
анықтама береді; 1
бағаналы жасушаның ерекшеліктерін 1
бағаналы жасушалардың қолдануды түсіндіреді
қай салада қолданылатын тұсіндіреді 1
1
Мутациялардың дезоксирибонуклеинқышқылы репарациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы рекомбинациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы репликациясы
арасындағы байланысын табады 2 суретте берілген процесті анықтайды; 1
ДНҚ молекуласының кездейсоқ
зақымдану түрін сипаттайды; 1
ДНҚ молекуласының индуцирленген
зақымдануы түрін сипаттайды; 1
индуцирленген зақымдануы түрін
тудыратын себептерге мысал келтіреді; 1
репарация кезінде қате кеткен жерді
қиып алып тастайтын ферментті атайды; 1
репарация кезінде «желімдейтін»
ферментті атайды; 1
Белгілердің тұқымқуалауының нақтылығын талдауда
статистикалық әдістерді қолданады (t-критерий, c? критерий) 3 Е мәнін есептейді; 1
Хи квадрат есептеу үшін формуланы қолданады;
Хи квадрат мәнін есептейді; 1
бостандық дәрежесін анықтау
формуласын көрсетеді; 1
бостандық дәрежесін есептейді; 1
"Адам геномы" жобасының маңызын талқылайды «адам геномы» жобасының мақсатын
түсіндіреді; 1
«адам геномы» жобасының қолдану
саласына мысал келтіреді. 1
Барлығы 16
«Өсу және даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Бағаналы жасушалардың мамандану үдерісін және олардың практикалық қолданылуын түсіндіреді «Бағаналы жасуша» ұғымына анықтама беруде қиналады; бағаналы жасушаның екі ерекшелігін атауда қиналады «Бағаналы жасуша» ұғымына анықтама беруде қателіктер жібереді;
бағаналы жасушаның екі ерекшелігін атауда қателіктер жібереді «Бағаналы жасуша» ұғымына анықтама береді;
бағаналы жасушаның екі ерекшелігін атайды.
Мутациялардың дезоксирибонуклеинқышқылы репарациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы рекомбинациясы, дезоксирибонуклеин қышқылы репликациясы арасындағы байланысын табады суретте берілген процесті анықтауда қиналады;
ДНҚ молекуласының зақымдануының «кездейсоқ» (спонтанные) «индуцияланған түрін сипаттауда қиналады ; зақымданудың индуцияланған түрін тудыратын себептерге мысал келтіруде қиналады; репарация кезінде жұмыс жасайтын ферменттерді атауда қиналады. суретте берілген процесті анықтауда қателіктер жібереді; ДНҚ молекуласының зақымдануының «кездейсоқ» (спонтанные), «индуцияланған түрін сипаттауда қателіктер жібереді;
зақымданудың индуцияланған түрін тудыратын себептерге мысал келтіруде қателіктер жібереді;
репарация кезінде жұмыс жасайтын ферменттерді атауда қателіктер жібереді суретте берілген процесті анықтайды;
ДНҚ молекуласының зақымдануының «кездейсоқ » (спонтанные) «индуцияланған» түрін сипаттайды; зақымданудың индуцияланған түрін тудыратын себептерге мысал келтіреді;
репарация кезінде жұмыс жасайтын ферменттерді атайды
Белгілердің тұқымқуалауының нақтылығын талдауда
статистикалық әдістерді қолданады (t-критерий, c? критерий) Е мәнін есептеуде қиналады; Хи квадрат есептеу үшін формуланы қолданып Хи квадрат, мәнін есептеуде қиналады;
берілген деректер үшін бостандық дәрежесін анықтау
формуласын көрсетуде қиналады; Е мәнін есептеуде қателіктер жібереді; Хи квадрат есептеу үшін формуланы қолданып,Хи квадрат мәнін есептеуде қателіктер жібереді;
берілген деректер үшін бостандық дәрежесін анықтау Е мәнін есептейді; Хи квадрат есептеу үшін формуланы қолданып,Хи квадрат мәнін есептейді;
берілген деректер үшін бостандық дәрежесін анықтаған
формуласын көрсетеді; бостандық дәрежесін есептейді.
бостандық дәрежесін анықтауда қиналады формуласын көрсетуде қателіктер жібереді;
бостандық дәрежесін анықтауда қателіктер жібереді
"Адам геномы" жобасының маңызын талқылайды «Адам геномы» жобасының мақсатын түсіндіруде қиналады;
«Адам геномы» жобасының қолдану саласына мысал келтіруде қиналады «Адам геномы» жобасының мақсатын түсіндіруде қателіктер жібереді;
«Адам геномы» жобасының қолдану саласына мысал келтіруде қателіктер жібереді. «Адам геномы» жобасының мақсатын түсіндіреді;
«Адам геномы» жобасының қолдану саласына мысал келтіреді.
3- ТОҚСАН
«Жасушалық биология» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттау
Жасушалардың нақты мөлшерін анықтау
Бағалау критерийі
• Микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттау
• Жасушалардың нақты мөлшерін анықтау
Ойлау дағдысы деңгейі Білу және түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. Микроскоп арқылы микропрепараттардың нақты көлемін анықтау үшін объект микрометр мен окуляр микрометрді сәйкестендіреді. (колибровка).
Төменде бір бөлігінің өлшемі 0,1 мм болатын объект микрометрдің окуляр микрометрге қатысы көрсетілген.
Объект микрометр мен окуляр микрометрді сәйкестендіріп, объект микрометрдің бір бөлігіне қанша окуляр микрометр бөлігі сәйкес келетінін есептеңіз.
Есептеуіңізді көрсетіңіз.Өлшем бірлігін анықтаңыз
....................................................................................... [2]
(іі) Микроскопқа объект микрометрдің орнына өсімдік жасушасының препараты қойылды.
Жасушаның көлемін өлшеңіз. Есептеуіңізді көрсетіңіз.
Жауабы [2]
2. Төменде электрондық микроскоп арқылы жасалған органоид суреті берілген
(і) органоидты анықтаңыз.
…………………………………………………………………….. [1] (іі) органиодтың негізгі қызметін сипаттаңыз.
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………[1] (ііі) органоидың ұлғаюын есептеңіз. Есептеу жолын көрсетіңіз.
Жауабы 2
3. Төмендегі суретте жасуша мембранасының сызбасы берілген.
(і) Суретте P, Q, R, W әріптерімен берілген құрылымдарды анықтап және қызметтерін сипаттаңыз.
P..............................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
Q.............................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
R.............................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
W............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................[8]
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттайды 1 объект микрометрдің бір бөлігіне қанша окуляр микрометр бөлігі сәйкес келетінін есептейді; 1
өлшем бірлікті анықтайды; 1
формуланы қолданады; 1
жасушаның сызықтық ұлғаюын
есептейді; 1
Жасушалардың нақты мөлшерін анықтауйды 2 суретте берілген органоидты
анықтайды; 1
органиодтың негізгі қызметін
сипаттайды; 1
органоидың ұлғаюын есептейді; 1
Микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттайды 3 суретте P әріпімен берілген құрылымды
анықтайды; 1
суретте P әріпімен берілген
құрылымның қызметтерін сипаттайды; 1
суретте Q әріпімен берілген құрылымды
анықтайды; 1
суретте Q әріпімен берілген
құрылымның қызметтерін сипаттайды; 1
суретте R әріпімен берілген
құрылымның қызметтерін сипаттайды; 1
суретте R әріпімен берілген
құрылымның қызметтерін сипаттайды; 1
суретте W әріпімен берілген
құрылымды анықтайды; 1
суретте W әріпімен берілген
құрылымның қызметтерін сипаттайды. 1
Барлығы 15
«Жасушалық биология» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттайды Объект микрометрдің бір бөлігіне қанша окуляр микрометр бөлігі сәйкес келетінін есептеуде қиналады. өлшем бірлікті анықтауда қиналады.
формуланы қолдануда қиналады. жасушаның сызықтық ұлғаюын есептеуде қиналады. Объект микрометрдің бір бөлігіне қанша окуляр микрометр бөлігі сәйкес келетінін есептеуде қателіктер жібереді.
өлшем бірлікті анықтауда қателіктер жібереді.
формуланы қолдануда қателіктер жібереді.
жасушаның сызықтық ұлғаюын есептеу кезінде қателіктер жібергеді. Объект микрометрдің бір бөлігіне қанша окуляр микрометр бөлігі сәйкес келетінін есептейді.
өлшем бірлікті анықтайды. формуланы дұрыс қолданады. жасушаның сызықтық ұлғаюын есептейді.
Жасушалардың нақты мөлшерін анықтауйды суретте берілген органоидты анықтауда қиналады. органиодтың негізгі қызметін сипаттауда қиналады. органоидың ұлғаюын есептеуде қиналады. суретте берілген органоидты анықтау;
органиодтың негізгі қызметін сипаттау;
органоидың ұлғаюын есептеу кезінде қателіктер жіберген суретте берілген органоидты анықтаған;
органиодтың негізгі қызметін сипаттаған;
органоидың ұлғаюын есептген
Микрофотография қолданып жасушалардың негізгі компоненттерін анықтау және сипаттайды жасуша мембранасы суретінен P, Q, R, W әріптерімен берілген құрылымдарды анықтауда қиналады.
жасуша мембранасы суретінен P, Q, R, W әріптерімен берілген құрылымдардың қызметтерін сипаттауда қиналады. жасуша мембранасы суретінен P, Q, R, W әріптерімен берілген құрылымдарды анықтауда қателіктер жібереді.
жасуша мембранасы суретінен P, Q, R, W әріптерімен берілген құрылымдардың қызметтерін сипаттауда қателіктер жібереді. жасуша мембранасы суретінен P, Q, R, W әріптерімен берілген құрылымдарды анықтайлы. жасуша мембранасы суретінен P, Q, R, W әріптерімен берілген құрылымдардың қызметтерін сипаттайды.
«Биотехнология» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Микробиологиялық зерттеу кезеңдерін сипаттау және түсіндіру
Грамм оң және грамм теріс бактерияларды зерттеу
Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылы алу тәсілдерін түсіндіру
Ағзаларды клондау тәсілдерін түсіндіру
Өсімдіктерді микроклоналды көбейту тәсілін сипаттау
Бағалау критерийі • Микробиологиялық зерттеу кезеңдерін сипаттау және түсіндіреді
• Грамм оң және грамм теріс бактерияларды зерттейді
• Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылы алу тәсілдерін түсіндіреді
• Ағзаларды клондау тәсілдерін түсіндіреді
• Өсімдіктерді микроклоналды көбейту тәсілін сипаттайды
Ойлау дағдысы деңгейі
Білу және түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. Биотехнологияда бактериялардың геномы толық анықталғандықтан оларды зерттеулерде кеңінен қолданылады. Бактерияларды қолдану үшін оларды микробиологиялық лабораторияларда өсіру қажет. Ол бірнеше кезеңді қамтиды.
А В С
(і) Асептикалық процесс көрсетілген суретті анықтаңыз. [1]
........................................................
2. Төменде бактериялардың сыртқы мембранасының екі түрлі құрылысы берілген
(і) В бактериясын анықтаңыз
.............................................................................................................................................. [1]
(іі) А бактериясының мембрана құрылысының 2 ерекшелігін сипаттаңыз.
..........................................................................................................................................................
................................................................................................................................ [2]
3. Адам инсулины лабораторияда Escherichia coli бактериясының штамынан рекомбинантты ДНК (рДНК) технологиясы арқылы синтезделініп алынады. Бұл процесс адамның ұйқы безі жасушаларынан алынған инсулинді кодтайтын мРНКдан басталады.
Процеске 4 түрлі фермент қатысады:
• Кері транскриптаза
• ДНҚ полимераза
• Рестриктаза
• ДНҚ лигаза
(і) Рекомбинатты ДНҚ алу үшін қолданылатын әр ферменттің қызметін сипаттаңыз. Кері транскриптаза.................................................................................................................
ДНҚ полимераза....................................................................................................................
Рестриктаза ............................................................................................................................
ДНҚ лигаза [4]
(іі) Төменде аталған процесстің сызбасы көрсетілген.
ДНК лигаза ферментінің жұмыс жасайтын бөлігін Х деп сызбада белгілеп көрсетіңіз.
[1]
4. 2011 жылы оңтүстік қореялық ғалымдар Бигель итінің жасушасын клондау арқылы осы иттің клонын алды, оны Тегон деп атады. Оған қараңғыда ультра күлгін сәулесін түсірсе ол жарқырайды.
Суретте клонданған Бигель күшігі.
Клондау негізі бір жасушаның бөлініп біртекті көптеген жасушалардан ұлпа, мүшелердің түзілу процессі болып табылады.
(і) Жасушаның бөліну түрін анықтаңыз.
............................................................................... [1]
(іі) Адамның әр түрлі ауруларын медицинада зерттеуде клонданған сүтқоректі жануарларды пайдаланудың 2 артықшылығын түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... [2]
5. Өсімдікті микроклондау үшін аналық өсімдіктің кішкене бөлігін алады. Осы кішкене бөлікті білдіретін терминді атаңыз.
.................................................................................................................................................. [1]
(іі) Өсімдікті микроклондау арқылы көбейтудің ұрық арқылы көбейтуден қандай екі артықшылығы түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... [2]
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Микробиологиялық
зерттеу кезеңдерін
сипаттау және түсіндіреді 1 асептикалық процесс көрсетілген
суретті анықтайды; 1
Грамм оң және грамм
теріс бактерияларды зерттейді 2 В бактериясының түрін анықтайды; 1
А бактериясы мембрана құрылысының
бір ерекшелігін сипаттайды; 1
А бактериясы мембрана құрылысының
екінші ерекшелігін сипаттайды; 1
Рекомбинантты
дезоксирибонуклеин қышқылы алу тәсілдерін түсіндіреді 3 кері транскриптаза ферментінің
қызметін сипаттайды; 1
ДНҚ полимераза ферментінің қызметін
сипаттайды; 1
рестриктаза ферментінің қызметін
сипаттайды; 1
ДНҚ лигаза ферментінің қызметін
сипаттайды; 1
кері транскриптаза ферментінің жұмыс
жасайтын бөлігін көрсетеді; 1
Ағзаларды клондау
тәсілдерін түсіндіреді 4 клондау кезіндегі жасушаның бөліну
түрін анықтайды; 1
медициналық зерттеуде клонданған
сүтқоректі жануарларды пайдаланудың 1-ші артықшылығын түсіндіреді; 1
медициналық зерттеуде клонданған
сүтқоректі жануарларды пайдаланудың 2-ші артықшылығын түсіндіреді; 1
Өсімдіктерді
микроклоналды көбейту тәсілін сипаттайды 5 өсімдікті микроклондау кезіндегі
терминді атайды; 1
өсімдікті микроклондау арқылы
көбейтудің ұрық арқылы көбейтуден 1- ші артықшылығын түсіндіреді; 1
өсімдікті микроклондау арқылы
көбейтудің ұрық арқылы көбейтуден 2- ші артықшылығын түсіндіреді. 1
Барлығы 15
«Биотехнология» бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Микробиологиялық зерттеу кезеңдерін сипаттау және түсіндіреді асептикалық процесс көрсетілген суретті анықтауда қиналады асептикалық процесс көрсетілген суретті анықтауда қателіктер жібереді. асептикалық процесс көрсетілген суретті анықтайды
Грамм оң және грамм теріс бактерияларды зерттейді В бактериясының түрін анықтау; А бактериясы мембрана құрылысының екі ерекшелігін сипаттауда қиналады. В бактериясының түрін анықтауда қателіктер жібереді; А бактериясы мембрана құрылысының екі ерекшелігін сипаттауда қателіктер жібереді В бактериясының түрін анықтайды;
А бактериясы мембрана құрылысының екі ерекшелігін сипаттайды.
Рекомбинантты дезоксирибонуклеин қышқылы алу тәсілдерін түсіндіреді кері транскриптаза,ДНҚ полимераза, рестриктаза, ДНҚ лигаза, ферменттерінің қызметтерін сипаттауда қиналады. кері транскриптаза,ДНҚ полимераза, рестриктаза, ДНҚ лигаза, ферменттерінің қызметтерін сипаттауда қателіктер жібереді кері транскриптаза,ДНҚ полимераза, рестриктаза, ДНҚ лигаза, ферментің қызметін сипаттайды.
Ағзаларды клондау тәсілдерін түсіндіреді клондау кезіндегі жасушаның бөліну түрін анықтауда қиналады;
медициналық зерттеуде
клонданған сүтқоректі жануарларды пайдаланудың 2 артықшылығын түсіндіруде қиналады клондау кезіндегі жасушаның бөліну түрін анықтауда қателіктер жібереді; медициналық зерттеуде
клонданған сүтқоректі жануарларды пайдаланудың 2 артықшылығын түсіндіруде қателіктер жібереді клондау кезіндегі жасушаның бөліну түрін анықтайды; медициналық зерттеуде
клонданған сүтқоректі жануарларды пайдаланудың 2 артықшылығын түсіндіреді.
Өсімдіктерді микроклоналды көбейту тәсілін сипаттайды өсімдікті микроклондау кезіндегі терминді атауда қиналады; өсімдікті микроклондау арқылы көбейтудің ұрық арқылы көбейтуден 2 артықшылығын түсіндіруде қиналады өсімдікті микроклондау кезіндегі терминді атауда қателіктер жібереді;
өсімдікті микроклондау арқылы көбейтудің ұрық арқылы көбейтуден 2 артықшылығын түсіндіруде қателіктер жібереді. өсімдікті микроклондау кезіндегі терминді атайды;
өсімдікті микроклондау арқылы көбейтудің ұрық арқылы көбейтуден 2 артықшылығын түсіндіреді.
«Биомедицина және биоинформатика» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсерін түсіндіру
Гендердің реттілігін бұзбайтын, гендерді реттеудің механизмін зерттеудегі эпигенетиканың маңызын түсіндіру
Экстракорпоральды ұрықтандыру әдісінің маңызын түсіндіру
Ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклоналды антиденелерді қолдануды түсіндіру
Бағалау критерийі
• Электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсерін түсіндіреді
• Гендердің реттілігін бұзбайтын, гендерді реттеудің механизмін зерттеудегі эпигенетиканың маңызын түсіндіреді
• Экстракорпоральды ұрықтандыру әдісінің маңызын түсіндіреді
• Ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклоналды антиденелерді қолдануды түсіндіреді
Ойлау дағдысы деңгейі
Білу және түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. Электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына оң және теріс әсерін түсіндіріңіз.
Оң әсері ......................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
Теріс әсері ..............................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
[2]
2. Ғалымдардың эпигенетикада зерттеуі бойынша жануарлардың ұрпақтарына қамқорлық жасауы олардың ұрпақтарының стресске төзімділігін арттырады екен. Ол төмендегі суретте көрсетілген метилдену процесі нәтижесінде жүзеге асады.
(і) метилдену ұғымына анықтама беріңіз.
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... [1]
(іі) суреттегі нәтижені түсіндіріңіз.
......................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................[1]
(ііі) эпигенетиканың қолдану саласына мысал келтіріңіз.
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... [1]
3. Кейбір ерлі -зайыптылар табиғи жолмен бала көтере алмаған кезде экстракорпоральды ұрықтандыру тәсіліне жүгінеді.
Төменедгі сызбада ЭКҰ процесі берілген.
(і) Бағдаршаларды (стрелка) қолданып ЭКҰ кезеңдерінің дұрыс реттілігін көрсет
................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
[1]
(іі) ЭКҰ кезеңдерін атаңыз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................[4]
4. Қазіргі кезде ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклоналды антиденелерді қолданады.
Антиген ұғымына анықтама беріңіз.
.........................................................
.........................................................
..........................................................
......................................................... [1]
(іі) кішкене сүтқоректінің екі аптадан кейін қандай мүшесінен жасушалар алынатынын атаңыз:
................................................................................................... [1]
(ііі) Гибридома алу үшін обыр жасушаларын қолдану себебін түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................[1]
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсерін түсіндіреді 1 электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына оң әсерін түсіндіреді; 1
электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына теріс әсерін түсіндіреді; 1
Гендердің реттілігін
бұзбайтын, гендерді реттеудің механизмін зерттеудегі эпигенетиканың маңызын түсіндіреді 2 метилдену ұғымына анықтама береді; 1
суреттегі нәтижені түсіндіреді; 1
эпигенетиканың қолдану саласына мысал келтіреді; 1
Экстракорпоральды ұрықтандыру әдісінің маңызын түсіндіреді 3 бағдаршаларды (стрелка) қолданып
ЭКҰ кезеңдерінің дұрыс ретін көрсетеді; 1
ЭКҰ 1-ші кезеңін атайды; 1
ЭКҰ 2-ші кезеңін атайды; 1
ЭКҰ 3-ші кезеңін атайды; 1
ЭКҰ 4-ші кезеңін атайды; 1
Ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклоналды антиденелерді қолдануды түсіндіреді 4 антиген ұғымына анықтама береді; 1
кішкене сүтқоректінің екі аптадан кейін
қандай мүшесінен жасушалар алынатынын атайды; 1
гибридома алу үшін обыр жасушаларын қолдану себебін түсіндіреді. 1
Барлығы 13
Биомедицина және биоинформатика» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына әсерін түсіндіреді электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына оң, теріс әсерін түсіндіуде қиналады. электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына оң, теріс әсерін түсіндіруде қателіктер жібереді. электромагниттік және дыбыс толқындарының адам ағзасына оң , теріс әсерін түсіндіреді.
Гендердің реттілігін бұзбайтын, гендерді реттеудің механизмін зерттеудегі эпигенетиканың маңызын түсіндіреді метилдену ұғымына анықтама беруде қиналады.
суреттегі нәтижені түсіндіруде қиналады.
эпигенетиканың қолдану саласына мысал келтіруде қиналады. метилдену ұғымына анықтама беруде қателіктер жібереді. суреттегі нәтижені түсіндіруде қателіктер жібереді. эпигенетиканың қолдану саласына мысал келтіруде қателіктер жібереді. метилдену ұғымына анықтама береді.
суреттегі нәтижені түсіндіреді. эпигенетиканың қолдану саласына мысал келтіреді.
Экстракорпоральды ұрықтандыру әдісінің маңызын түсіндіреді бағдаршаларды (стрелка) қолданып ЭКҰ кезеңдерінің дұрыс ретін көрсетуде қиналады. ЭКҰ кезеңдерін атауда қиналады. бағдаршаларды (стрелка) қолданып ЭКҰ кезеңдерінің дұрыс ретін көрсетуде қателіктер жібереді.
ЭКҰ кезеңдерін атауда қателіктер жібереді. бағдаршаларды (стрелка) қолданып ЭКҰ кезеңдерінің дұрыс ретін көрсерсетеді.
ЭКҰ кезеңдерін атайды.
Ауруларды диагностикалау және емдеуде моноклональды антиденелерді қолдануды түсіндіреді антиген ұғымына анықтама беруде қиналады.
кішкене сүтқоректінің екі аптадан кейін қандай мүшесінен жасушалар алынатынын атауда қиналады.
гибридома алу үшін обыр жасушаларын қолдану себебін түсіндіруде қиналады. антиген ұғымына анықтама беруде қателіктер жібереді. кішкене сүтқоректінің екі аптадан кейін қандай мүшесінен жасушалар алынатынын атауда қателіктер жібереді.
гибридома алу үшін обыр жасушаларын қолдану себебін түсіндіруде қателіктер жібереді. антиген ұғымына анықтама береді.
кішкене сүтқоректінің екі аптадан кейін қандай мүшесінен жасушалар алынатынын атайды. гибридома алу үшін обыр жасушаларын қолдану себебін түсіндіреді.
49
4- ТОҚСАН
«Биосфера, экожүйе, популяция» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Экологиялық пирамида ережесін түсіндіру
Экожүйелердегі трофикалық деңгейлердің сызбасын құрастыру
Экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату
Бағалау критерийі
• экологиялық пирамида ережесін түсіндіреді
• экожүйелердегі трофикалық деңгейлердің сызбасын құрастырады
• экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнататады
Ойлау дағдысы деңгейі Білу және түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. Төменедгі суретте бақтағы қоректік тізбек көрсетілген.
.
(a) Берілген пирамидалардың қайсысы аталған қоректік тізбек үшін биомасса пирамидасы болып табылады, анықтаңыз. Өз жауабыңызды түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
(b) Ұлулар салаттармен қоректенеді. Салатта 11 000 кДж энергия бар. Осы энергияның тек 10% ұлуларға берілген.
Салаттардан ұлуларға берілген энергияны есептеңіз. Есептеу жолын көрсетіңіз.
Энергия = ................................................................ kДж [1]
(c) бір қоректік тізбектен екіншіге тек энергияның 10% ғана берілу себебін түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... [1]
2. Төменде су экожүйесі үшін қоректік тізбек көрсетілген.
(a) берілген экожүйе үшін энергия және биомасса пирамидасын анықтаңыз.
Энергия пирамидасы................................................................
Биомасса пирамидасы........................................................... [2]
(b) су экожүйесі үшін сандық пирамида құрастырыңыз.
[1]
(c) Сызбадағы әріптердің орнына тірі ағзалар атауын жазып, қоректік тізбек құрыңыз.
3. Студенттер бақ-бақ өсімдігінің шалғында таралуын зерттеді. Шалғындық екі орман ортасында болды.
Төмендегі суретте студенттердің 1х1 метр квадраттағы бақ-бақ өсімдігінің қанша рет кездесетінін санап отырғаны берілген.
2 суретте зерттелген аймақ көрсетілген. 3 суретте студенттердің нәтижесі көрсетілген гистограмма.
(а) Студенттер 30 метрлік лента мен квадратты қалай қолданғандығын сипаттаңыз. 1 суреттегі ақпаратты қолданыңыз.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................. [2]
(b) (i) Cтуденттердің ағаштардың түбінен бақ-бақ өсімдігін таппауының бір себебін түсіндіріңіз.
.................................................. .................................................. ...............................................
.................................................. .................................................. ............................................ [1]
(c) экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату үшін қолданатын әдісті сипаттаңыз.
.................................................. .................................................. ...............................................
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
экологиялық пирамида ережесін түсіндіреді экожүйелердегі трофикалық деңгейлердің сызбасын құрастырады 1 қоректік тізбектегі продуцентті атайды; 1
қоректік тізбектегі консументті атайды; 1
биомасса пирамидасын анықтайды; 1
өз жауабы түсіндіреді; 1
бір трофикалық деңгейден екінші
деңгейге берілген энегрияны есептейді; 1
бір қоректік тізбектен екіншіге тек энергияның 10% ғана берілу себебін
түсіндіреді; 1
су экожүйесі үшін энергия пирамидасын
анықтайды; 1
су экожүйесі үшін биомасса
пирамидасын анықтайды; 1
су экожүйесі үшін сандық пирамида
құрастырады; 1
экожүйенің алуан
түрлілігі мен
тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнататады 2 биоалуантүрлілікті зерттеу үшін өлшегіш лентаны қолдану себебін
түсіндіреді; 1
биоалуантүрлілікті зерттеу үшін
квадратты қолдану себебін түсіндіреді; 1
студенттердің ағаштардың түбінен бақ-
бақ өсімдігін таппауының бір себебін түсіндіреді; 1
экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату үшін қолданатын
әдісті сипаттайды; 1
зерттеуді жақсарту әдісін ұсынады; 1
Барлығы 14
«Биосфера, экожүйе, популяция» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
экологиялық пирамида ережесін түсіндіреді
экожүйелердегі трофикалық деңгейлердің сызбасын құрастырады қоректік тізбектегі продуцентті, консументті атауда қиналады. биомасса пирамидасын анықтауда қиналады.
өз таңдауын түсіндіруде қиналады.
бір трофикалық деңгейден екінші деңгейге берілген энегрияны есептеуде қиналады.
бір қоректік тізбектен екіншіге тек энергияның 10% ғана берілу себебін түсіндіруде қиналады.
су экожүйесі үшін энергия пирамидасын анықтауда қиналады.
су экожүйесі үшін биомасса пирамидасын анықтауда қиналады.
су экожүйесі үшін сандық пирамида құрастыруда қиналады. қоректік тізбектегі продуцентті, консументті атауда қателіктер жібереді.
биомасса пирамидасын анықтауда қателіктер жібереді. өз таңдауын түсіндіруде қателіктер жібереді.
бір трофикалық деңгейден екінші деңгейге берілген энегрияны есептеуде қателіктер жібереді.
бір қоректік тізбектен екіншіге тек энергияның 10% ғана берілу себебін түсіндіруде қателіктер жібереді.
су экожүйесі үшін энергия пирамидасын анықтауда қателіктер жібереді.
су экожүйесі үшін биомасса пирамидасын анықтауда қателіктер жібереді.
су экожүйесі үшін сандық пирамида құрастыруда қателіктер жібереді. қоректік тізбектегі продуцентті, консументті атайды.
биомасса пирамидасын анықтайды.
өз таңдауын түсіндіреді.
бір трофикалық деңгейден екінші деңгейге берілген энегрияны есептейді.
бір қоректік тізбектен екіншіге тек энергияның 10% ғана берілу себебін түсіндіреді.
су экожүйесі үшін энергия пирамидасын анықтайды.су экожүйесі үшін сандық пирамиданы құрастырады.
экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнататады биоалуантүрлілікті зерттеу үшін өлшегіш лентаны, квадратты қолдану себебін түсіндіруде қиналады.
студенттердің ағаштардың түбінен бақ-бақ өсімдігін таппауының бір себебін түсіндіруде қиналады. экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату үшін қолданатын әдісті сипаттауда қиналады.
зерттеуді жақсарту әдісін ұсынуда қиналады. Биоалуан түрлілікті зерттеу үшін өлшегіш лентаны, квадратты қолдану себебін түсіндіруде қателіктер жібереді.
студенттердің ағаштардың түбінен бақ-бақ өсімдігін таппауының бір себебін түсіндіруде қателіктре жібереді.
экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату үшін қолданатын әдісті сипаттауда қателіктер жібереді.
зерттеуді жақсарту әдісін ұсынуда қателіктер жібереді. биоалуантүрлілікті зерттеу үшін өлшегіш лентаны, квадратты қолдану себебін түсіндіреді. студенттердің ағаштардың түбінен бақ-бақ өсімдігін таппауының бір себебін түсіндіреді.
экожүйенің алуан түрлілігі мен тұрақтылығы арасындағы өзара байланысты орнату үшін қолданатын әдісті сипаттайды. зерттеуді жақсарту әдісін ұсынады.
«Экология және адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты Мүмкін болатын климаттың жаһандық жылыну салдарын болжау
Қазақстанның экологиялық проблемаларын оқып білу және шешу жолдарын ұсыну.
Бағалау критерийі
• Мүмкін болатын климаттың жаһандық жылыну салдарын болжайды
• Қазақстанның экологиялық проблемаларын оқып білу және шешу жолдарын ұсынады
Ойлау дағдысы деңгейі Білу және түсіну Қолдану
Орындау уақыты 20 мин
1. Әлемнің тропикалық орман аймақтарында ағаштар минутына 150 га жылдамдықпен кесіледі.
(a) Ормандардың осындай жылдамдықпен кесілуінің 2 себебін көрсетіңіз.
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... [2]
(і) Ормандардың кесілуінің атмосфера құрамына 2 әсерін түсіндіріңіз.
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... [2]
2. Қазақстанның экологиялық проблемаларының бірін атаңыз. Өзіңіз атаған проблеманың шешу жолдарын ұсыныңыз.
................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... [2]
Бағалау критерийі №
тапсырма Дескриптор
Білім алушылар Балл
Мүмкін болатын
климаттың жаһандық жылыну салдарын болжайды 1 орман кесілуінің 1-ші себебін
түсіндіреді; 1
орман кесілуінің 2-ші себебін
түсіндіреді; 1
ормандардың кесілуінің атмосфера
құрамына 1 әсерін түсіндіреді; 1
ормандардың кесілуінің атмосфера
құрамына 2-ші әсерін түсіндіреді; 1
Қазақстанның
экологиялық проблемаларын оқып білу және шешу жолдарын ұсынады 2 Қазақстанның экологиялық
проблемаларының бірін атайды; 1
аталған проблеманың шешу жолдарын
ұсынады; 1
Барлығы 6
«Экология және адам іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Мүмкін болатын климаттың жаһандық жылыну салдарын болжайды орман кесілуінің 2 себебін түсіндіруде қиналады. ормандардың кесілуінің атмосфера құрамына 2 әсерін түсіндіруде қиналады. орман кесілуінің 2 себебін түсіндіруде қателіктер жібереді. ормандардың кесілуінің атмосфера құрамына 2 әсерін түсіндіруде қателіктер жібереді. орман кесілуінің 2 себебін түсіндіреді.
ормандардың кесілуінің атмосфера құрамына 2 әсерін түсіндіреді.
Қазақстанның экологиялық проблемаларын оқып білу және шешу жолдарын ұсынады Қазақстанның экологиялық проблемаларының бірін атауда қиналады.
аталған проблеманың шешу жолдарын ұсынуда қиналады. Қазақстанның экологиялық проблемаларының бірін атауда қателіктер жібереді.
аталған проблеманың шешу жолдарын ұсынуда қателіктер жібереді. Қазақстанның экологиялық проблемаларының бірін атайды. аталған проблеманың шешу жолдарын ұсынады.
58
