ЖБ БЖБ Биология 10 сынып Жиынтық бағалау ЖМБ

[TEGINSOR.RU]

«Биология» пәнінен жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар
10-сынып
(жаратылыстану-математикалық бағыт)

МАЗМҰНЫ
1 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ..............................3
Молекулалық биология және биохимия тарауына жиынтық бағалау................3
Жасушалық биология тарауына жиынтық бағалау................................9
Қоректену тарауына жиынтық бағалау........................................15
2 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ.............................20
Заттардың тасымалдануы тарауына жиынтық бағалау»..........................20
Тыныс алу тарауына жиынтық бағалау........................................24
Бөліп шығару тарауына жиынтық бағалау.....................................28
3 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ.............................32
Жасушалық цикл тарауына жиынтық бағалау...................................32
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары тарауына жиынтық бағалау...37
Эволюциялық даму және селекция негіздері. Тірі ағзалардың көптүрлілігі тарауына жиынтық бағалау.........................................................43
4 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ.............................47
Координация және реттеу көптүрлілігі тарауына жиынтық бағалау.............47
Қозғалыс тарауына жиынтық бағалау.........................................53
Биомедицина және биоинформатика. Биотехнология тарауылары жиынтық бағалау 57
2
1 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
Молекулалық биология және биохимия тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары 10.4.1.1 Жердегі тіршілік үшін судың іргелі маңызын
түсіндіру
10.4.1.2 Көмірсуларды құрылымы, құрамы және қызметтері бойынша жіктеу
10.4.1.4 Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін сипаттау
10.4.1.5 Нәруыздарды олардың құрылымы, құрамы, атқаратын қызметтері бойынша жіктеу
10.4.1.8 ДНҚ құрылымы мен қызметі арасындағы байланысты орнату
10.4.1.9 Чаргафф ережелері негізінде ДНҚ репликациясы үдерісін сипаттау
10.4.1.10 РНҚ типтерінің құрылысы мен қызметтерін ажырату
10.4.1.11 РНҚ және ДНҚ молекулаларының құрылысын салыстыру
Білім алушы
• Жердегі тіршілік үшін судың маңызын түсіндіреді
• Көмірсулардың құрылымын, құрамын және қызметтерін сипаттайды
• Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін сипаттайды
• Нәруыздарды құрылымы, құрамы және атқаратын қызметтері бойынша жіктейді
• Чаргафф ережелері негізінде ДНҚ репликациясы үдерісін түсіндіреді
• РНҚ типтерінің құрылысы мен қызметтерін сипаттайды
• РНҚ және ДНҚ молекулаларының құрылысын салыстырады
Бағалау критерийі
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. 1-суретте табиғатта су қоңызының су бетімен жеңіл қозғалып жүргенін көруге болады.
1-сурет
3
(a) Су қоңызының су бетінде жүгіруіне мүмкіндік беретін судың қасиетін атаңыз.
(b) Суды полярлы молекула атауының себебін түсіндіріңіз.
2. 2-суреттегі заттың физикалық қасиеті бойынша түссіз, аморфты кристалл - карамель түзеді, суда жақсы ериді, дәмі тәтті.
(а) Глюкоза мен фруктоза монометрлері болып табылатын күрделі көмірсуды атайды.
н он ОН н
2-сурет
(Ъ) Көмірсулардың қызметін сипаттаңыз.
3. Отеда-3 қанықпаған май қышқылдарынан түзіледі. Қанықпаған май қышқылдарын сипаттаңыз:
4. Төмендегі 3 - суретте нәруыздың үшінші реттік құрылымы және оны түзуге қатысатын байланыстар түрлері берілген.
В
3-сурет
(а) 3-суреттегі ақпаратты пайдаланып нәруыздың құрылымы бойынша түрін анықтаңыз. Шаршының ішіне V немесе X белгісін қойыңыз.
Глобулалық
Фибрилярлық
(іі) Берілген құрылымдағы нәруызға мысал келтіріңіз. (2- ден кем емес)
(іі) Глобулалық және фибрилярлық нәруыздарды салыстырып, ерекшелігін сипаттаңыз.
5. 4-суреттегі сызбада ДНҚ репликациясы көрсетілген.
4
4-сурет
(a) ДНҚ репликация үрдісіне қатысатын 3 және 6 сандармен берілген ферменттерді атаңыз.
3______________________________________6______________________________________
(b) ДНҚ репликациясы нәтижесінде екі жаңа тізбектің түзілу ерекшелігін Чарграфф ережесі негізінде түсіндіріңіз.
6. 5 - суретінде берілген ақуыз синтезін сипаттайтын сызбанұсқадан Ү құрылымын анықтап, X құрылымның қызметін сипаттаңыз.
5 - сурет
Ү-
X - қызметі
7. ДНҚ және РНҚ молекулаларының құрылысындағы (кем дегенде бір) айырмашылығын анықтаңыз.
5
Бағалау квитевийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Жердегі тіршілік үшін судың маңызын 1 суреттен судың сәйкес физикалық қасиетін атайды; 1
түсіндіреді суды полярлы молекула атауының себебін түсіндіреді; 1
Көмірсулардың құрылымын, құрамын және қызметтерін сипаттайды 2 көмірсуды атайды; көмірсулардың қызметін сипаттайды; 1 1
Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін сипаттайды 3 майлардың химиялық құрылымын қанықпаған май қышқылдары негізінде сипаттайды; 1
Нәруыздарды құрылымы, құрамы және атқаратын қызметтері бойынша жіктейді 4 нәруыздарды құрылымы бойынша түрін анықтайды; нәруызға мысал келтіреді; глобулалық және фибрилярлық нәруыздарды салыстырып, ерекшелігін сипаттайды; 1 1 1
Чаргафф негізінде ережелері ДНҚ ДНҚ репликация үрдісіне қатысатын ферменттерді атайды; 1
репликациясы түсіндіреді үдерісін 5 ДНҚ репликациясы нәтижесінде екі жаңа тізбектің түзілу ерекшелігін Чарграфф ережесі негізінде түсіндіреді; 1
РНҚ типтерінің құрылысы мен қызметтерін сипаттайды 6 сурет бойынша ақуыз синтезін сипаттайтын сызбанұсқадан Ү құрылымын анықтайды X құрылымның қызметін сипаттайды; 1 1
РНҚ және ДНҚ молекулаларының құрылысын салыстырады 7 ДНҚ және РНҚ молекулаларының құрылысындағы (кем дегенде бір) айырмашылығын анықтайды. 1
Барлығы 13
6
Молекулалық биология және биохимия бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні__________________________________________________
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Жердегі тіршілік үшін судың маңызын түсіндіреді Суреттен судың сәйкес физик қасиетін атау/суды поля молекула атауының себ түсіндіруде қиналады лық рлы ебін Суреттен судың сәйкес физика қасиетін атау/суды поля молекула атауының себ түсіндіру кезінде қателі жібереді лық рлы ебін ктер Суреттен судың сәйкес физика қасиетін атау/суды поля молекула атауының себебін дұ түсіндіреді лық рлы рыс
Көмірсулардың құрылымын, құрамын және қызметтерін сипаттайды Көмірсуды атау/көмірсулар қызметін сипаттауда қиналады дың Көмірсуды атау/көмірсулар қызметін сипаттау кез қателіктер жібереді дың інде Көмірсуды атайды/көмірсулар қызметін дұрыс сипаттайды дың
Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін сипаттайды Майлардың химиялық құрылы қанықпаған май қышқылд негізінде сипаттауда қиналады мын іары Майлардың химия құрылымын қанықпаған қышқылдары негізінде сипатт қателіктер жібереді лық май ауда Майлардың химиялық құрылы қанықпаған май қышқылд негізінде сипаттайды мын іары
Нәруыздарды құрылымы, құрамы және атқаратын қызметтері бойынша жіктейді Нәруыздарды құрылымы бойы түрін анықтау/нәруызға мі келтіру/глобулалық ж фибрилярлық нәруызда салыстырып, ерекшелігін сипа қиын тиген нша сал әне рды ттау Нәруыздарды құрыл бойынша түрін анықтау/нәру мысал келтіру/глобулалық ж фибрилярлық нәруызда салыстырып, ерекшелігін сипа кезінде қателіктер жібереді мы ызға әне ірды ттау Нәруыздарды құрылымы бойы түрін анықтайды/нәруызға мі келтіреді/глобулалық ж фибрилярлық нәруызда салыстырып, ерекшел сипаттайды нша лсал әне ірды іігін
7
Чаргафф ережелері негізінде ДНҚ репликациясы үдерісін түсіндіреді ДНҚ репликация үрд қатысатын ферменттерді атауда ДНҚ репликациясы нәтижесінд жаңа тізбектің түзілу ерекше Чарграфф ережесі негіз түсіндіруде қиналады ісіне е екі лігін інде ДНҚ репликация үрдісін қатысатын ферменттерді атауда, ДНҚ репликациясы нәтижесінде екі жаңа тізбектің түзілу ерекшелігін Чарграфф ережес негізінде түсіндіруде қателіктер жібереді е / і 3 ДНҚ репликация үрді қатысатын ферменттерді атайд ДНҚ репликациясы нәтижес екі жаңа тізбектің тү ерекшелігін Чарграфф ере негізінде түсіндіреді сіне ы. інде гзілу жесі
РНҚ типтерінің құрылысы мен қызметтерін сипаттайды Сурет бойынша ақуыз синт сипаттайтын сызбанұсқадан құрылымын анықтауда, X құрылымның қызм сипаттауда қиналады гезін Ү іетін Сурет бойынша ақуыз синтезіі сипаттайтын сызбанұсқадан Ү құрылымын анықтауда, X құрылымның қызметіі сипаттауда қателіктер жібереді і [ і Сурет бойынша ақуыз синт сипаттайтын сызбанұсқадан құрылымын анықтайды. X құрылымның қызметін дұ сипаттайды -езін Ү фыс
ДНҚ және РНҚ молекулаларының құрылысындағы (кем дегенде бір) айырмашылығын анықтайды ДНҚ және РНҚ молекулаларь құрылысындағы айырмашылықтарды анықт қиналады. ның ауда ДНҚ және РНҚ молекулаларыныі құрылысындағы айырмашылықтарды анықтауд қателіктер жібереді 1 ДНҚ және РНҚ молекулалары құрылысындағы айырмашылықтарды дұ анықтайды ныі фыс
8
Жасушалық биология тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары 10.4.2.1 Электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша
органоидтерінің құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктерін түсіндіру
10.4.2.2 Жасуша мембранасының сұйық кристалды моделін пайдаланып, жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланысты орнату
10.4.2.3 Прокариот және эукариот жасушаларының құрылым ерекшеліктері мен қызметтерін салыстыру
Бағалау критерий Білім алушы
• Электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша органеллалардың құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктерін сипаттайды
• Прокариот және эукариот жасушаларының құрылым ерекшеліктері мен қызметтерін салыстырады
• Жасуша мембранасының сұйық кристалды моделін пайдаланып, жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланысты орнатады
дағдыларының Білу, түсіну
Қолдану Жоғары деңгей дағдылары Орындау уақыты 20 минут
Ойлау
деңгейі
Тапсырма
1. Төменде жасуша құрылысы берілген.
(а) 1-сурет бойынша жасуша түрін анықтаңыз.
1-сурет
(i) 1-сурет бойынша В органеллаларын анықтаңыз.
(ii) ^ құрылымның қызметін сипаттаңыз.
2. 2-суретте жасуша құрылысы берілген.
(а) Жасуша түрін анықтаңыз
2-сурет
(і) Жасуша түрін дұрыс анықтағаныңызды көрсететін дәлелдеме
келтіріңіз. (2 ден кем емес)
(іі) В деп белгіленген үдерісті сипаттаңыз.
3. Ріеигососсиз - бұл бір жасушалы ағза, оларды ағаштардың діңінен табуға болады. Олар
9
өскен кезде ағаштардың діңінде жасыл дақтар тәрізді көрінеді. Олар бастапқы аналық жасушаның (Ріеитососсш) бөлінуінен пайда болып, колониялар түзеді.
Төмендегі 3-суретте Ріеигососсш-тың жарық микроскопы арқылы жасалған бірнеше жасушасы жэне оның құрылымдары берілген.
3-сурет
(a) Берілген жасушаны эукариот екенідігін анықтайтын екі құрылымды анықтаңыз
A. Жасуша қабырғасы және хлоропласт
B. Жасуша қабырғасы және цитоплазма
C. Хлоропласт және ядро Б. Цитолплазма және ядро
(b) 3 - суретте берілген жасушаның қай патшалыққа жататынын анықтаңыз.
(c) Өз таңдауыңызды 3 - суреттегі ақпартты пайдаланып дәлелдеңіз.
4. Төмендегі 4 - суретте электронды микроскоп арқылы жасалған прокариот жасушасы берілген.
4 - сурет
(а) А және В деп белгіленген органеллаларды атаңыз.
А______________________________________________
В
(b) Бактериялардағы мезосоманың қызметі эукариот жасушалардағы митохондрия қызметімен ұқсас деп пайымдайды.
Прокариот жасушасындағы мезосома қызметін сипаттаңыз.
(c) Жасыл евглена эукариоттық ағза. Онда мембраналық органоидтар бар.Әр органелланың атқаратын қызметі бар.
Төмендегі органоидтардың қызметін сипаттаңыз.
рибосома____________________________________________________________
хлоропласт__________________________________________________________
(б) Евглена сияқты бір жасушалы ағзларда не ебепті арнайы газ алмасуға қатысатын мүшелерінің болмайтындығын түсіндіріңіз.
10
5. 5 - суретінде биологиялық жасуша мембранасы арқылы тасымалдау типтері берілген.
5 - сурет
^, Е, Ғ, О әріптерімен таңбаланған құрылымдарды атаңыз.
Б____________________________________
Е ___________________________________
Ғ ___________________________________
О____________________________________
А, В, С әріптерімен таңбаланған тасымалдау типтерін атаңыз.
А___________________________________________________
В___________________________________________________
С
6. Төмендегі сызбада мембрана арқылы иондардың тасымалы көрсетілген, Жасушаның ішінде (№+) иондарының концентрациясы төмен, (К+) иондарының концентрациясы жоғары. Жасушаның сыртында (К+) иондарының концентрациясы төмен, (№+) иондарының концентрациясы жоғары болады. Мембранадағы тасымалдаушы нәруыздар №+ мен К+ иондарын тасымалдайды.
Бағдаршалармен қандай ионар тасымалы көрсетілген?
белсенді тасьшал К* белсенді тасыыал Ыа+ диффузия Ма+ диффузия : К+
А 2 3 1 4
В 2 3 4 1
С 3 2 1 4
0 3 2 4 1
11
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша органоидтарының құрылысы мен қызметтерінің ерекшеліктерін сипаттайды 1 сурет бойынша жасуша түрін анықтайды; 1
берілген органеллаларды атайды; 1
^ қызметін сипаттайды; 1
2 сурет бойынша жасуша түрін анықтайды; 1
жасуша түрін дұрыс анықтағанын дәлелдейді; 1
органелла қызметін сипаттайды; 1
Прокариот және эукариот жасушаларының құрылым ерекшеліктері мен қызметтерін салыстырады 3 эукариот жасушасына тиесілі екі құрылымды анықтайды; 1
суретте берілген жасушаның қай патшалыққа жататынын анықтайды; 1
өз таңдауын дәлелдейді; 1
4 прокариот жасушаға тән органеллаларды анықтайды; 1
мезосома қызметін сипаттайды; 1
рибосома, хлоропласт қызметін сипаттайды; 1
бір жасушалы ағзларда не себепті арнайы газ алмасуға қатысатын мүшелерінің болмайтындығын түсіндіреді; 1
Жасуша мембранасының сұйық кристалды моделін пайдаланып, жасуша мембранасының құрылымы, қасиеттері және қызметтері арасындағы байланысты орнатады 5 жасуша мембранасының құрылымдарын анықтайды; 1
тасымалдау типтерін анықтайды; 1
6 мембрана арқылы иондардың тасымал бағытын/ тасымал түрін анықтайды. 1
Барлығы 16
12
Жасушалық биология бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні__________________________________________________
Бағалау критерийі
Төмен
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Жоғары
Электронды микроскоп арқылы көрінетін жасуша органоидтарының құрылысы мен қызметтерінің
ерекшеліктерін сипаттайды
Сурет бойынша жасуша түрін анықтауда, органеллаларды атауда, ^ қызметін сипаттауда, жасуша түрін анықтауда, жасуша түрін дұрыс анықтағанын дәлелдеуде, органелла қызметін сипаттауда қиналады
Сурет бойынша жасуша түрін анықтауда, органеллаларды
атауда, ^ қызметін сипаттауда, жасуша түрін анықтауда, жасуша түрін дұрыс анықтағанын дәлелдеуде, органелла қызметін сипаттауда қателіктер жібереді
Сурет бойынша жасуша түрін анықтайды, органеллаларды
атайды, ^ қызметін сипаттайды, жасуша түрін анықтайды, жасуша түрін дұрыс анықтағанын дәлелдейді, органелла қызметін дұрыс сипаттайды
Прокариот және эукариот жасушаларының құрылым ерекшеліктері мен
қызметтерін салыстырады
Эукариот жасушасына тиесілі екі құрылымды анықтауға/суретте
берілген жасушаның қай патшалыққа жататынын
анықтауға/өз таңдауын дәлелдеуге қиналады
Эукариот жасушасына тиесілі екі құрылымды анықтауда/суретте
берілген жасушаның қай патшалыққа жататынын
анықтауда/өз таңдауын дәлелдеуде қателіктер жібереді ____
Эукариот жасушасына тиесілі екі құрылымды анықтайды/суретте берілген жасушаның қай
патшалыққа жататынын
анықтайды/өз таңдауын дұрыс дәлелдейді
Прокариот жасушаға тән органеллаларды анықтау/мезосома қызметін сипаттау/рибосома,
хлоропласт қызметін сипаттау/бір жасушалы ағзаларда не себепті арнайы газ алмасуға қатысатын мүшелерінің болмайтындығын түсіндіруде қиналады
Прокариот жасушаға тән органеллаларды анықтау/мезосома қызметін сипаттау/рибосома, хлоропласт қызметін сипаттау/бір жасушалы ағазларда не себепті арнайы газ алмасуға қатысатын мүшелерінің болмайтындығын түсіндіру кезінде қателіктер жібереді —
Прокариот жасушаға тән органеллаларды
анықтайды/мезосома қызметін сипаттайы;рибосома, хлоропласт қызметін сипаттайды/бір
жасушалы ағзаларда не себепті арнайы газ алмасуға қатысатын мүшелерінің болмайтындығын түсіндіреді —
13
Жасуша мембранасының сұйық кристалды моделін пайдаланып, жасуша
мембранасының курылымы, қасиеттері жэне қызметтері арасындағы байланысты орнатады__________________
Жасуша мембранасының
қурылымдарын, тасымалдау
типтерін, иондардың тасымал бағытын жэне түрін анықтауда қиналады
Жасуша мембранасының
құрылымдарын, тасымалдау
типтерін, иондардың тасымал бағытын жэне түрін анықтауда қателіктер жібереді
Жасуша мембранасының
курылымдарын анықтайды/
тасымалдау типтерін, иондардың тасымал бағытын/ түрін дүрыс анықтайды
14
Қоректену тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары 10.1.2.1 Әр түрлі жағдайлардың (температура, рН, субстрат
пен ингибитор концентрациясы) ферменттер белсенділігіне әсерін зерттеу Бағалау критерий Білім алушы
• Әр түрлі жағдайларда (температура, рН, субстрат пен ингибитор концентрациясының) фермент
белсенділігіне әсерін анықтайды
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгейлі дағдылар
деңгейі
Орындау уақыты 20 минут
Тапсырма
1. Пепсин сүтқоретілердің асқазанында болатын фермент.
(а) Пепсин мысалында ферменттердің әсер ету механизмін түсіндіріңіз.
' Іғ 4гА
1-сурет
(і) 1-суретті пайдаланып А және В құрылымдарды атаңыз.
А_________________________
В
(іі) Пепсин ферментінің субстратын атаңыз.
2.Төмендегі 2-суретте субстрат концентрациясының артуы пепсин тәрізді ферментативті реакция жылдамдығына қалай әсер ететіндігі көрсетілген.
2-сурет
(а) Субстрат концентрациясы ферментативтік реакция жылдамдығына қалай әсер етеді? Түсіндіріңіз.
(b) Пепстатин пепсин ферментінің бәсекелес ингибиторы болып табылады.
(c) (і) Ингибитор ұғымына анықтама беріңіз.
(ii) Жоғарыда берілген графикте ферментативті реакцияға ингибитор қосылған жағдайда жылдамдық қалай өзгеретіндігін көрсететін қисық сызыңыз.
(iii) Бәсекелес ингибитордың әсер ету механизмін түсіндіріңіз.
15
3. Төмендегі 3-суретте реакция жылдамдығына субстрат концентрациясының артуы қалай эсер ететіндігі көрсетілген.
субсграт концентрашмсы
3-сурет
Графиктегі А қисығы бәсекелес ингибиторсыз реакция жылдамдығын көрсетеді.
В қисығы бәсекелес ингибитордың қатысындағы реакция жылдамдығына сай.
Бәсекелес ингибитордың қатысында реакция жылдамдығына субстрат концентрациясының артуы қалай әсер ететінін түсіндіріңіз.
(a) Ингибиторсыз_________________________________________________________
(b) Ингибитормен_________________________________________________________
4. Ферментпен X және Ү заттарының байланысқа түсуі үшін оларды анықтаңыз:
A. X және Ү - бәсекеге қабілетті ингибиторлар;
B. X және Ү - бәсекелеспелі ингибиторлар;
C. X - бәсекеге қабілетті ингибитор, ал Ү - бәсекелеспейтін ингибитор;
Б. X - бәсекелеспейтін ингибитор, ал Ү - бәсекеге қабілетті ингибитор.
5. Графикте ас қуысында сілекей құрамындағы амилаза ферменті әсерінен крахмалдың ыдырауы көрсетілген. Не себепті ферментативті реакция баяулай бастады?
A. Мальтозаның есебінен соңғы өнімнің ингибирленуі
B. Сілекейдегі амилаза ферменті денатурацияға ұшырады
C. Сілекейдегі амилаза уақыт өте келе крахмалға айналуда
Б. Сілекейдің амилаза ферментімен байланысқа түсетін субстрат молекуласы азайды
6. 4-суретті қолдана отырып, сұраққа жауап беріңіз. Оптималды температура дегеніміз не?
A. Қайтымсыз әсерсіздену жағдайындағы температура
B. Максималды белсенділікке ие фермент ,
температурасы
C. Минималды белсенділікке ие фермент I
температурасы |
Б. Қайтымды эсерсіздену жағдайындағы температура Е. Белсенділікке ие емес фермент температурасы
0 10 20 30 40 50 60
Гвмо#рагуіха С
4 - сурет
7. Қай температура ферменттің қайтымсыз инактивациясы (әсерсіздену) тудыртады?
A. 00 С
B. -50 С
C. - 40 0 С Б. 400 С
16
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Әр түрлі жағдайларда (температура, рН, субстрат пен ингибитор концентрациясының) фермент белсенділігіне әсерін анықтайды 1 ферменттік реакцияға қатысатын құрылымдарды атайды; 1
пепсин ферментінің субстратын анықтайды; 1
2 ферменттердің әсер ету механизмін түсіндіреді; 1
субстрат концентрациясының реакция жылдамдығына әсерін түсіндіреді; 1
3 ингибиторларға анықтама береді; 1
графикте ингибитордың әсерін көрсететін қисық сызады; 1
бәсекелес ингибитордың әсер ету механизмін түсіндіреді; 1
4 бәсекелес ингибитордың қатысында реакция жылдамдығына субстрат концентрациясының артуы қалай әсер ететінін түсіндіреді; 2
ферментпен X және Ү заттарының байланысқа түсуі үшін оларды анықтайды; 1
5 ферменттік реакция жылдамдығының баяулау себебін анықтайды; 1
6 оптималды температураны анықтайды; 1
7 ферменттің қайтымсыз инактивациясын тудыратын температураны анықтайды. 1
Барлығы 13
17
Қоректену бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні__________________________________________________
Бағалау
критерийі
Төмен
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Жоғары
Ферменттік реакцияға қатысатын
құрылымдарды атауда, пепсин ферментінің субстратын анықтауда қиналады
Ферменттік реакцияға қатысатын
құрылымдарды атауда, пепсин ферментінің субстратын анықтауда
қателіктер жібереді
Ферменттік реакцияға қатысатын құрылымдарды атауда, пепсин ферментінің субстратын
анықтайды
Әр түрлі жағдайларда (температура, рН, субстрат пен ингибитор концентрациясыны ң) фермент белсенділігіне әсерін анықтайды
Ферменттердің әсер ету механизмін /субстрат концентрациясының реакция жылдамдығына әсерін түсіндіруде қиналады
Ферменттердің әсер ету механизмін /субстрат концентрациясының реакция жылдамдығына әсерін түсіндіруде қателіктер жібереді
Ферменттердің әсер ету
механизмін /субстрат
концентрациясының реакция
жылдамдығына әсерін дұрыс
түсіндіреді
Ингибиторларға анықтама беруде,
графикте ингибитордың әсерін
көрсететін қисық сызуда, бәсекелес ингибитордың әсер ету механизмін түсіндіруде қиналады
Ингибиторларға анықтама беруде, графикте ингибитордың әсерін
көрсететін қисық сызуда, бәсекелес ингибитордың әсер ету механизмін түсіндіруде қателіктер
жібереді___________________________
Ингибиторларға анықтама
беруде, графикте ингибитордың әсерін көрсететін қисық сызуда, бәсекелес ингибитордың әсер ету механизмін түсіндіреді
Бәсекелес ингибитордың қатысында реакция жылдамдығына субстрат концентрациясының артуы қалай әсер ететінін түсіндіруде, ферментпен X және Ү заттарының байланысқа түсуі үшін оларды анықтауда қиналады
Бәсекелес ингибитордың қатысында реакция жылдамдығына субстрат концентрациясының артуы қалай әсер ететінін түсіндіруде,
ферментпен X және Ү заттарының байланысқа түсуі үшін оларды анықтауда қателіктер жібереді
Бәсекелес ингибитордың
қатысында реакция
жылдамдығына субстрат
концентрациясының артуы қалай әсер ететінін түсіндіруде, ферментпен X және Ү
заттарының байланысқа түсуі үшін оларды анықтайды
18
Ферменттік реакция жылдамдығь баяулау себебін анықтауда қиналады ның і Ферменттік реакция жылдамдығы баяулау себебін анықтауда қателіі жібереді ның тер Ферменттік реакция жылдамдығының баяулау себебін дұрыс анықтайды
Оптималды температураны анықт қиналады ауда Оптималды температураны анықта қателіктер жібереді уда Оптималды температураны дұрыс анықтайды
Ферменттің қайтымсыз инактивация тудыратын температураны анықт қиналады сын ауда Ферменттің қайтымсыз инактивация тудыратын температураны анықт( қателіктер жібереді сын уда Ферменттің қайтымсыз инактивациясын тудыратын температураны дұрыс анықтайды
19
2 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ Заттардың тасымалдануы тарауына жиынтық бағалау»
Оқыту мақсаттары 10.1.3.1.Эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен
миоглобині үшін оттектің диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіру
10.1.3.2 Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының
мәнін есептеу және олардың заттарды тасымалдауға қатысты маңызын түсіндіру
10.1.3.3 Пассивті тасымалдау механизмін түсіндіру
Бағалау критерий Білім алушы
• Эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен миоглобині үшін оттектің диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіреді
• Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының мәнін есептеу және олардың заттарды тасымалдауға қатысты маңызын түсіндіреді
• Пассивті тасымалдау механизмін түсіндіреді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгейлі дағдылар
деңгейі
Орындау уақыты 20 минут
Тапсырма
1. Гемоглобинді миоглобинмен салыстырғанда ерекшелендіретін (кем дегенде екі) айырмашылықты анықтаңыз.
1______________________________________________________________________________
2
2. 1-суреттегі графикте берілген эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен миоглобині үшін оттектің диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіріңіз.
1-сурет
20
3. 1-кестеде берілген ағзалардың ауданы мен көлемін есептеп, беттік ауданның көлемге қатынасын есептеңіз.
1-кесте
Аудан
Көлем
Беттік ауданның көлемге қатынасы
Амеба мен пілді салыстыра отырып, беттік ауданның көлемге қатынасы шамасының әр түрлі болуын түсіндіріңіз?
4. Заттық әйнекте орналасқан пияз эпидермисін зертханалық жағдайда әр түрлі тұзды ерітіндісін тамызу арқылы, зерттеу жүргізілген. Жасушаларда қандай құбылыстар пайда болады? Атауларын анықтау арқылы түсіндіріңіз.
95%
ЫаС!
5. Амеба қажетсіз өнімдерді қалай шығарады? Не себепті амебада арнайы бөліп шығаратын мүше жоқ? Қажетсіз өнімдерді шығару барысында энергия жұмсай ма? Түсіндіріңіз.
21
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен миоглобині үшін оттектің диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіреді 1 гемоглобин мен миоглобин арасындағы бірінші айырмашылықты анықтайды; 1
гемоглобин мен миоглобин арасындағы екінші айырмашылықты анықтайды; 1
2 оттектің диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіреді; 1
Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының мәнін есептеу және олардың заттарды тасымалдауға қатысты маңызын түсіндіреді 3 амеба мен пілдің ауданың есептейді; 1
амеба мен пілдің көлемін есептейді; 1
амеба мен пілдің беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының мәнін есептейді; 1
беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының заттарды тасымалдауға қатысты бірінші маңызын түсіндіреді; 1
беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының заттарды тасымалдауға қатысты екінші маңызын түсіндіреді; 1
Пассивті тасымалдау механизмін түсіндіреді 4 зертханалық жұмыстан кейінгі пияз эпидермисіндегі құбылыстарды атайды; 1
зертханалық жұмыстан кейінгі пияз эпидермисіндегі құбылыстарды түсіндіреді; 1
5 амебаның қажетсіз өнімдерді шығару ерекшелігін, арнайы бөліп шығаратын мүшенің жоқтығын түсіндіреді; 1
амебаның қажетсіз өнімдерді шығару барысында энергияның қажетсінуін түсіндіреді. 1
Барлығы 12
22
Заттардың тасымалдануы бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні________________________________________
Бағалау критерийі
Төмен
Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Жоғары
Эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен миоглобині үшін оттектің
диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіреді
Эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен миоглобині үшін оттектің диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіргенде қиналады
Гемоглобин мен миоглобин
арасындағы бірінші / екінші айырмашылықты анықтауда, оттектің диссоциациялануының қисық
сызығын түсіндіргенде қателіктер жібереді
Эмбрион мен ересек ағзаның гемоглобині мен миоглобині үшін оттектің
диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіреді.
Оттектің
диссоциациялануының қисық сызығын түсіндіреді
Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының мәнін есептеу және олардың заттарды тасымалдауға
қатысты маңызын түсіндіреді
Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының мәнін есептеу және олардың заттарды тасымалдауға қатысты маңызын түсіндіргенде қиналады
Берілген ағзалардың ауданың / көлемін беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының есептегенде /маңызын түсіндіргенде кезінде қателіктер жібереді
Беттік аудан мөлшерінің көлемге қатынасының мәнін есептеу және олардың заттарды тасымалдауға
қатысты маңызын түсіндіреді
Пассивті тасымалдау
механизмін түсіндіреді
Пассивті тасымалдау механизмін түсіндіргенде қиналады
Зертханалық жұмыстан кейінгі пияз эпидермисіндегі құбылыстарды
атағанда/ түсіндіргенде, амебаның қажетсіз өнімдерді шығару ерекшелігін, арнайы бөліп
шығаратын мүшенің жоқтығын/ энергияның қажетсінуін
түсіндіргенде қателіктер жибереді
Пассивті тасымалдау
механизмін түсіндіреді
23
Тыныс алу тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
Бағалау критерий
Ойлау дағдыларының деңгейі
Орындау уақыты Тапсырма
1. АТФ - жасушада түзіліп және жұмсалатын молекула. 1-суретті пайдалана отырып, АТФ-ң үш бөліктерін атаңыздар:
1
О" О' о*
I I I
О-Р-О Р-0------------------Р-0
I /' I I
о/ о \о
1 1
3
1-сурет
1)______________________________________
2)______________________________________
3)______________________________________
2. Кейде спортшыларға АТФ энергиясын түзу үшін анаробты жағдайда да тыныс алуға мәжбүр болады. Не себепті аэробты тыныс алумен салыстырғанда анаэробты жағдайдағы тыныс алу кезінде АТФ мөлшерде аз түзіледі?
3. Анаэробты және аэробты тыныс алу кезінде энергетикалық алмасудың ортақ кезеңін
10.1.4.1 АТФ-тың құрылысы мен қызметтерін сипаттау
10.1.4.2 Анаэробты және аэробты тыныс алу барысындағы
АТФ синтезін салыстыру
10.1.4.4 Энергетикалық алмасу кезеңдерін сипаттау
10.1.4.5 Митохондрия құрылымдары мен жасушалық тынысалу үдерістерінің өзара байланысты орнату
10.1.4.6 Кребс циклін сипаттау
Білім алушы
• АТФ-тың құрылысы мен қызметтерін сипаттайды
• Анаэробты және аэробты тыныс алу барысындағы АТФ синтезін салыстырады
• Энергетикалық алмасу кезеңдерін атайды
• Митохондрия құрылымдары мен жасушалық
тынысалу үдерістерінің өзара байланысты орнатады
• Кребс циклін сипаттайды
Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары 20 минут
24
анықта.
4. 2-суретте митохондрия органоидының құрылысы бейнеленген.
2-сурет
(a) Митохондрияның Б және Е әрпімен белгіленген бөліктерін атаңыз.
Б_______________________________________________________________
Е ______________________________________________________________
(b) Б және Е әрпімен белгіленген бөліктерінде жасушалық тыныс алудың қандай үрдістері орын алады? Олардың атауларын жазыңыз
Б_______________________________________________________________
Е ______________________________________________________________
(c) Кребс циклі процесі жүретін бөлікті, арнайы санмен белгілеу арқылы, көрсетіңіз.
(Ъ) Жасушалық тыныс алу үрдісіндегі маңызды кезеңдерде пайда болатын өнімдерді тиісті ұяшықтарға толтырыңыздар
№ Гликолиз Кребс циклі Электрон тасымал тізбегі Орташа
1 Декарбоксилд ену
2 Тотығу өнімі 10 КАБИ 2 ҒАБН2
3 Фосфорлану 2 АТФ
25
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
АТФ-тың құрылысы мен қызметтерін сипаттайды 1 АТФ-ң бірінші бөлігін атайды; 1
АТФ-ң екінші бөлігін атайды; 1
АТФ-ң үшінші бөлігін атайды; 1
Анаэробты және аэробты тыныс алу барысындағы АТФ синтезін салыстырады 2 спортшыларға қажетті АТФ түзуде анаэробты тыныс алу кезінде бөлінетін АТФ санының аздығын түсіндіреді; 1
3 анаэробты және аэробты тыныс алу кезінде энергетикалық алмасудың ортақ кезеңін анықтайды; 1
Энергетикалық алмасу кезеңдерін сипаттайды жасушалық тыныс алу үдерісіндегі маңызды кезеңдерде пайда болатын бірінші өнімін анықтайды; 1
жасушалық тыныс алу үрдерісіндегі маңызды кезеңдерде пайда болатын екінші өнімін анықтайды; 1
жасушалық тыныс алу үдерісіндегі маңызды кезеңдерде пайда болатын үшінші өнімін анықтайды; 1
Митохондрия құрылымдары мен жасушалық тынысалу үдерістерінің өзара байланысты орнатады 4 митохондрияның Б әрпімен белгіленген бөлігін атайды; 1
митохондрияның Е әрпімен белгіленген бөлігін атайды; 1
Б әрпімен белгіленген бөлігінде жасушалық тыныс алудың қандай үдерістері орын алатынын атайды; 1
Е әрпімен белгіленген бөлігінде жасушалық тыныс алудың қандай үдерістері орын алады атайды; 1
Кребс циклін өтетін орнын анықтайды Кребс циклі процесі жүретін бөлікті, арнайы санмен митохондрияда белгілейді. 1
Барлығы 13
26
Тыныс алу тарауына жиынтық бағалау бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
АТФ-тың құрылысы мен қызметтерін сипаттайды Суретті пайдалана отырып, АТФ-ң үш бөліктерін атауда қиналады Суретті пайдалана отырып, АТ бірінші/ екінші / үшінші бөлікт атауда қателіктер жібереді Ф-ң ерін Суретті пайдалана отырып, АТФ-ң үп бөліктерін атайды і
Анаэробты және аэробты тыныс алу барысындағы АТФ синтезін салыстырады Анаэробты және аэробты тыныс барысындағы АТФ синтезін салыстыр кезінде қиналады алу ған Спортшыларға қажетті АТФ түз анаэробты тыныс алуда бөлін АТФ санының аздығын түсіндіру анаэробты және аэробты тыныс кезінде энергетикалық алмасу ортақ кезеңін анықтауда қателік жібереді уде етін де / алу дың тер Анаэробты және аэробты тыныс барысындағы АТФ синт салыстырады алу езін
Энергетикалық алмасу кезеңдерін сипаттайды Энергетикалық алмасу кезеңд сипаттағанда қиналады ерін Жасушалық тыныс алу үдерісін маңызды кезеңдерде пайда бола бірінші / екінші/ үшінші өн анықтауда қателіктер жібереді дегі тын мін Энергетикалық алмасу кезеңде сипаттайды рін
Митохондрияның құрылымы мен онда өтетін үдерістерді анықтайды Митохондрияның құрылымы мен онда өтетін үдерістерді анықтауда қиналады і Митохондрияның Б/ Е әрпі белгіленген бөлігін атауда/ Б/ әрпімен белгіленген бөлігі жасушалық тыныс алудың қан үдерістері орын алады ата қателіктер жібереді мен Е нде дай іуда Митохондрияның құрылымы мен онд өтетін үдерістерді анықтайды а
Кребс циклін өтетін орнын анықтайды Кребс циклі процесі жүретін бөл арнайы санмен митохондрияда белг кезінде қиналады ікті, ілеу Кребс циклі процесі жүретін бөл арнайы санмен митохондри белгілеу кезінде қателіктер жіберед ікті, яда і Кребс циклі процесі жүретін бөл арнайы санмен митохондри белгілейді кті, іяда
27
Бөліп шығару тарауына жиынтық бағалау
10.1.5.1 Зәрдің сүзілу (фильтрация) және түзілуі механизмін түсіндіру
10.1.5.2 Су мөлшерін бақылаудағы антидиуретикалық гормонның (АДГ) ролін түсіндіру
10.1.5.4 Бүйрек трансплантациясы мен диализдің
артықшылықтары мен кемшіліктерін талқылау
Білім алушы
• Зәрдің сүзілу (фильтрация) және түзілуі механизмін анықтайды
• Су мөлшерін бақылаудағы антидиуретикалық гормонның (АДГ) ролін сипаттайды
• Бүйрек трансплантациясы мен диализдің артықшылықтары мен кемшіліктерін сипаттайды
Ойлау дағдыларының Білу, түсіну
деңгейі Қолдану
Жоғары деңгейлі дағдылар
Орындау уақыты 20 минут
Тапсырма
1. Бүйрек құрылымы мен онда өтетін үрдістердің сәйкестігін анықта.
Бүйрек құрылымы Жауап Үрдістер
1 Боумен -Шумлянский капсуласындағы капиллярляқ шумақ А секреция
2 Жинағыш түтікше В реабсорбция
3 Дистальды канал С ультрафильтрация
4 Генле ілмегінің төменгі иіні Б экскреция
2. Берілген сөзтіркестерінен қажеттісін таңдап, ағзада су тапшылығы болған кездегі реакциясын көрсететін логикалық реттілігін көрсетіңіз.
осмостық белсенді заттар концентрациясының көтерілуі/ төмендеуі, осмостық қысымның көтерілуі/ төмендеуі, осморецепторлардың қозуы/тежелуі, гипоталамус, нейрогипофиз, АДГ бөлінуінің көтерілуі/түсуі, нефрон өзекшері арқылы су көп\аз мөлшерде реабсорбцияланады, аз мөлшерде концентрацияланған зәр бөлінеді, көп мөлшерде сұйылтылған зәр бөлінеді, қандағы су мөлшері қалыпқа келеді.
3. Ағзада су қалыпты болса, қорек заттар арқылы натрий қабылданса, онда бөлінбейді:
A. АДГ мен вазопрессин
B. АДГ мен альдостерон
C. АДГ мен тестостерон ^. АДГ мен соматотропин
4. Төменде берілген 1 -суретте қылтамырлы гемодиализ бейнеленеген. Жасанды бүйрек деп аталатын құралды қолдану арқылы пациенттің барлық қаны сүзіледі.
Оқыту мақсаттары
Бағалау критерий
28
(a) Қылтамырлы гемодиализ үрдісінде не себепті антикоагулянт қолданады:
A. Дәрумендер мен минералды тұздар енгізіледі
B. Тромб түзілуі мен қан ұюын тежейді
C. Қажетсіз (зәр, артық су) өнімдерін ыдырату Б. Инфаркт және артеросклероз ауруын тежейді
(b) 1-суретте жартылай сіңіру қабілеті бар кеуек арқылы өтетін қоспалардан коллоидты ерітінділерді арылту әдісі диализ бейнеленген. Бүйрек қызметі бұзылғанда трансплантациялау немесе диализ әдісі қолданылады.
(a) 1- суретте бейнеленген диализ ерекшелігін сипаттаңыз.
(b) 1 - суретте бейнеленген диализ түрінің гемодиализден кем дегенде бір айырмашылығы жазыңдар.
(c) 1- суретте бейнеленген диализдің артықшылығы мен кемшілігін сипатта.
29
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Зәрдің сүзілу (фильтрация) және түзілуі механизмін анықтайды 1 бүйрек құрылымы мен онда өтетін үрдістердің сәйкестігін анықтайды; 1
бүйрек құрылымы мен онда өтетін үрдістердің сәйкестігін анықтайды; 1
бүйрек құрылымы мен онда өтетін үрдістердің сәйкестігін анықтайды; 1
бүйрек құрылымы мен онда өтетін үрдістердің сәйкестігін анықтайды; 1
Су мөлшерін бақылаудағы антидиуретикалық гормонның (АДГ) ролін сипаттайды 2 ағзада су тапшылығы болған жағдайдағы реттелу үрдісін сипаттайды; 1
ағзада су тапшылығы болған жағдайдағы реттелу үрдісін сипаттайды; 1
3 су мөлшерін бақылаудағы антидиуретикалық гормонның (АДГ) ролін анықтайды; 1
Бүйрек трансплантациясы мен диализдің артықшылықтары мен кемшіліктерін сипаттайды 4 қылтамырлы гемодиализ үрдісінідегі антикоагулянт қызметін анықтайды; 1
суреттегі диализ ерекшелігін сипаттайды; 1
суретте бейнеленген диализ түрінің гемодиализден айырмашылығын анықтайды; 1
суретте бейнеленген диализдің артықшылығы сипаттайды; 1
суретте бейнеленген диализдің кемшілігін сипаттайды. 1
Барлығы 12
30
Бөліп шығару тарауына жиынтық бағалау бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні__________________________________________________
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Зәрдің сүзілу (фильтрация) және түзілуі механизмін анықтайды Зәрдің сүзілу (фильтрация) жә түзілуі механизмін анықтау қиналады не да Бүйрек құрылымы мен онда өте үрдістердің бірінші / екін үшінші / төртінші сәйкест анықтауда қателіктер жібереді ;тін ші/ ігін Зәрдің сүзілу (фильтрация) ж түзілуі механизмін анықтайды әне
Су мөлшерін бақылаудағы антидиуретикалық гормонның (АДГ) ролін сипаттайды Ағзада су тапшылығы болғ жағдайдағы реттелу үрді сипаттауда, су мөлшерін бақылауда антидиуретикалық гормонның (АД ролін анықтауда қиналады ан сін ғы Г) Ағзада су тапшылығы бол жағдайдағы реттелу үрд сипаттауда, реттелу үрд сипаттауда, су мөлше бақылаудағы антидиуретикал гормонның (АДГ) ролін анықта қателіктер жібереді ған сін ісін рін ық уда Ағзада су тапшылығы бол жағдайдағы реттелу үрдісін дұ сипаттайды. Су мөлшерін бақылауд антидиуретикалық гормонн (АДГ) ролін дұрыс анықтайды ған рыс ағы ың
Бүйрек трансплантациясы мен диализдің артықшылықтары мен кемшіліктерін сипаттайды Бүйрек трансплантациясы м диализдің артықшылықтары м кемшіліктерін сипаттағанда қиналад ен ен ы Қылтамырлы гемодиа үрдісінідегі антикоагул қызметін анықтауда / сурет диализ ерекшелігін сипаттау суретте бейнеленген диа түрінің гемодиализ айырмашылығын / кемшіл анықтауда қателіктер жібереді лиз янт гегі / лиз ден ігін Бүйрек трансплантациясы диализдің артықшылықтары кемшіліктерін сипаттайды мен мен
31
3 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ Жасушалық цикл тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.2.2.1 Дайын микропрепараттар көмегімен митоз фазаларын зерттеу
10.2.2.2 Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу
ерекшелігін түсіндіру
10.2.2.3 Жасушалардың бақылауға бағынбайтын бөлінуі
нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіру
10.2.2.4 Қартаю үдерісін түсіндіру
Бағалау критерий
Ойлау дағдыларының деңгейі
Білім алушы
• Дайын микропрепарат көмегімен митоз фазаларын сипаттайды
• Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу ерекшелігін салыстырады
• Жасушалардың бақылауға бағынбайтын бөлінуі нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіреді
• Қартаю үдерісін түсіндіреді
Білу және түсіну
Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. 1 -суретте дайын микропрепарат арқылы көрінген А -интерфаза, В - профаза, С- метафаза, Б - анафаза, Е - телофаза митоздың фазалары көрсетілген.
1-сурет
32
Митоз фазаларының сипаттамасын бос ұяшыққа толтырыңыз.
А
В Ядро мөлшері ұлғаяды. Ядро қабықшасы бұзылады. Хромосома шиыршықтала бастайды. Екі еселенген хромосомада екі хромотидті анық көруге болады. Микротүтікшелерден жіпшелер қалыптасады.
С
Б
Е Жаңа ядро қалыптасады. Ядрошық пайда болады және ядроның қабықшасы түзіледі.
2. 2-суретте Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу ерекшелігінің
сызбасы берілген.
2-сурет
33
Екі сызбаны пайдалана отырып, өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасуын айырмашылықты сипаттаңыз.
салыстыру сипаты өсімдік жануар




3. (а) Обыр жасушаларын тудыратын негізгі 1 факторды атаңыз.
(Ъ) обыр жасушаларының қалыпты жасушалардан айырмашылығын сипаттаңыз.
4. Обыр жасушаларының механизмін 3 - суретте сызбалар жасау арқылы сипаттаңыз.
бауыр жасушалары
3 - сурет
5. Сызбада теломеразаның қартаю үрдісіне байланысын сипаттаңыз.
34
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Дайын микропрепарат көмегімен митоз фазаларын сипаттайды 1 бос ұяшықтарды А,С және Б митоз фазаларына жүретін үрдістерді сипаттау арқылы толтырады; 3
Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу ерекшелігін салыстырады 2 сызбадан өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасуындағы айырмашылықтарды сипаттайды; 2
Жасушалардың бақылауға бағынбайтын бөлінуі нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіреді 3 обыр жасушаларын тудыратын негізгі факторларды атайды; 1
жасушаларының қалыпты жасушалардан айырмашылығын сипаттайды; 1
4 обыр жасушаларының механизмін суретте сызбалар жасау арқылы сипаттады; 1
Қартаю үдерісін түсіндіреді 5 теломеразаның қартаю үрдісіне байланысты өзгерісін сипаттайды. 2
Барлығы 10
35
Жасушалық цикл бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Дайын микропрепарат көмегімен митоз фазаларын сипаттайды Митоздың әр фазасында жүре өзгерістерді сипатта қиналады тін уға Митоздың әр фазасында жүр өзгерістерді сипаттауда қателіі жібереді етін тер Митоздың әр фазасында жүр өзгерістерді анықтайды етін
Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметалардың қалыптасу ерекшелігін салыстырады Сызбадан өсімдіктер жануарлардың гаметалард қалыптасу ерекшелікте салыстыруда қиналады ен ың рін Сызбадан өсімдіктер жануарлардағы гаметалар қалыптасуындағы айырмашылықтарды сипатл қателіктер жібереді мен дың уда Өсімдіктер мен жануарлард гаметалардың қалыптасу ерекшел дұрыс салыстырады ағы ігін
Жасушалардың бақылауға бағынбайтын бөлінуі нәтижесінде обырдың түзілуін түсіндіреді Жасушалардың бақыла бағынбайтын бөлі нәтижесінде обырдың түзіл түсіндіреді уға нуі уін Обыр жасушаларын тудыра негізгі факторларды атайды; жасушаларының қалы жасушалардан айырмашылы сипаттауда, обыр жасушалары механизмін суретте сызба жасау арқылы сипаттады тын пты ғын ның лар Жасушалардың бақылауға бағынбай бөлінуі нәтижесінде обырдың түзіл түсіндіреді тын іуін
Қартаю үдерісін түсіндіреді Теломеразаның қартаю үрдіс байланысты өзгерісін сипатта қиналады іне уда Теломеразаның қартаю үрді байланысты өзгерісін сипатта қателіктер жібереді сіне уда Қартаю үдерісін дұрыс түсіндіреді
36
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.2.4.1 Модификациялық өзгергіштіктің заңдылықтарын
зерттеу
10.2.4.2 Дигибридті будандастыру; жыныспен тіркескен тұқым қуалау мен көп аллельділіктің цитологиялық негіздерін есептер шығаруда қолдану
10.2.4.4 Аллельді және аллельді емес гендердің өзара
әрекеттесуін салыстыру
10.2.4.5 Хуго де Фриздің мутация теориясын, мутагенез
себептер, мутагенез себептерін және мутация түрлерін зерттеу
10.2.4.6 Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты
адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық және жыныстық) сипаттау
Бағалау критерий
Білім алушы
• Модификациялық өзгергіштіктің заңдылықтарын зерттейді
• Дигибридті будандастыру; жыныспен тіркескен тұқым қуалау мен көп аллельділіктің цитологиялық негіздеріне есептер шығарады
• Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстырады
• Хуго де Фриздің мутация теориясын, мутагенез себептер, мутагенез себептерін және мутация түрлерін зерттейді
• Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық және жыныстық) сипаттайды
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Жоғары деңгейлі дағдылар
Орындау уақыты Тапсырма
20 минут
1. 1-суретте лавршие жапырақтарының өзгермелі нұсқа қатары (жапырақ ұзындығы сан арқылы көрсетілген). Мұны вариация қатары деп атайды. Ол варианттардан тұрады, ал вариант дегеніміз — белгі дамуының жеке көрінісі.
1-сурет
(а) 4 - суретте берілген лавршие жапырағының өзгермелі нұсқа қатарынан жоғарғы
37
және төменгі цифрлар варианттарының кездесу жиілігін көрсетіңіз:
(Ь) Лавршие жапырақтарының вариациялық қатарының статистикалық көрсеткішін анықтап, варианттардың өзгерісінің қисық сызығын құрыңыз:
2. Қара қанатты, көзінің пішіні домалақ және сұр қанатты, сопақ көзді жеміс шыбындарын бір бірімен будандастырды. Дрозофиллада қара түс пен көз пішінінің домалақ болуы доминантты белгі болып табылады.
Тиісті генетикалық белгілерді пайдаланып, генетикалық сызбаны толтырыңыз:
Ата - анасының фенотиптері:
көздерінің домалақ қара қанатты
Х
көзі сопақ сұр қанатты
3. Төмендегі 2-суреттегі сызбаны қолдана отырып тапсырманы орындаңыз.
2-сурет
(а) бірінші және екінші ұрпақтарды анықтаңыз;
(Ь) берілген есептегі гендердің әрекеттесу түрін көрсетіңіз;
(с) жауабыңызды негіздеңіз.
38
4. (а) 3 - суретте бейнеленген хромосома құрылысының өзгеруіне байланысты орын
алатын мутацияны анықтап, сипаттама беріңіздер
А Д
в с
с
) + 0
0 Е
Е Ғ
Ғ
3 - сурет
(Ъ) Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық ауруларының атауы, кариотипі мен ауру белгілерін сипаттауға арналған кестені толтыр.
№ Хромосомдық аурулардың атауы Кариотипі Аурудың белгілері
1 45, жыныс хромосомасы -ХО Әйелдерде кездесетін ақыл-есі кем, ашуланшақ, жұмысқа қабілеттілігі төмен, жыныстық жағынан пісіп-жетілуі баяу, сондықтан бедеу болатын белгілермен ерекшеленеді.
2 Даун синдромы Ақыл-есі кем,бойы аласа,беті дөңгелек,көздері қысыңқы, әрі бір-біріне жақын орналасқан және кішкентай аузы үнемі жартылай ашық жүреді.
3 Клайнфельтер синдромы 47, жыныс хромосомасы-ХХУ
4 Эдвардс синдромы Ақыл-есі кем, жыныстық жетілуі кеш, қозғалыс аз, ішкі мүшелерінде ақаулар бар.
5 Патау синдромы 47, 13-ші хромосоманың трисомиясы
39
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Модификациялық өзгергіштіктің заңдылықтарын зерттейді 1 лавршие жапырағының өзгермелі нұсқа қатарынан жоғарғы және төменгі цифрлар варианттарының кездесу жиілігін көрсетеді; 1
лавршие жапырақтарының вариациялық қатарының статистикалық көрсеткішін анықтап, варианттардың өзгерісінің қисық сызығын құрастырады; 1
Дигибридті будандастыру, жыныспен тіркескен тұқым қуалау мен көп аллельділіктің цитологиялық негіздеріне есептер шығарады 2 тиісті генетикалық белгілерді пайдаланып генетикалық сызбаны толтырады: 1
ата - анасының генотиптері; 1
гаметалар; 1
ұрпақ генотиптері; 1
ұрпақ фенотиптері; 1
Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстырады 3 бірінші және екінші ұрпақтарды анықтайды; 1
берілген есептегі гендердің әрекеттесу түрін көрсетеді; 1
жауабын негіздейді; 1
Хуго де Фриздің мутация теориясын, мутагенез себептер, мутагенез себептерін және мутация түрлерін зерттейді 4 хромосома құрылысының өзгеруіне байланысты орын алатын мутацияны анықтап, сипаттама береді; 2
Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық және жыныстық) сипаттайды Даун және Эдвардс синдромдарының кариотиптерін анықтайды; 1
Хромосомдық аурудың атауын анықтайды; 1
Клайнфельтер және Патау синдромы ауруларының белгілерін сипаттайды. 1
Барлығы 15
40
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Модификациялық өзгергіштіктің заңдылықтарын зерттейді Лавршие жапырағыі өзгермелі нұсқа қатары жоғарғы және төменгі цифр варианттарының кезд жиілігін көрсетуде қиналаді ың нан ла] есу ЗІ Лавршие жапырақтарының вариациялық қатарының статистикалық көрсеткішін анықтауда және варианттардың өзгерісінің қисық сызығын құрастыруда қателіктер жібереді Лавршие жапырақтарының вариациялық қатарының статистикалық көрсеткішін анықтап, варианттардың өзгерісінің қисық сызығын дұрыс құрастырады
Дигибридті будандастыру; жыныспен тіркескен тұқым қуалау мен көп аллельділіктің цитологиялық негіздерін есептер шығаруда қолдану Дигибридті будандастыру пайда болған ұрпақта] анықтау үшін генетика. символдар қолданыл қиналады дан ды ық уда Тиісті генетикалық белгілерді пайдаланып генетикалық сызбаны толтыруда, ата - анасының генотиптері/ гаметалар/ұрпақ генотиптері/ұрпақ фенотиптерін толтыруда қателіктер жібереді Дигибридті будандастырудан пайда болған ұрпақтарды анықтау үшін генетикалық символдарды дұрыс қолданады
Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстыру Аллельді және аллельді е гендердің өзара әрекеттес салыстырады мес ;уін Бірінші және екінші ұрпақты анықтауда, берілген есептегі гендердің әрекеттесу түрін көрсетуде/ жауабын негіздеуде қателіктер жібереді — Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін дұрыс салыстырады
41
Хуго де Фриздің мутация теориясын, мутагенез себептер, мутагенез себептерін және мутация түрлерін зерттейді Хуго де Фриздің мутация теориясын, мутагенез себептер, мутагенез себептерін және мутация түрлерін зерттеуде қиналады Хромосома құрылысының өзгеруіне байланысты орын алатын мутацияны анықтап, сипаттама беруде қателіктер жібереді Хуго де Фриздің мутация теориясын, мутагенез себептер, мутагенез себептерін және мутация түрлерін дұрыс зерттейді
Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық ауруларын (аутосомдық және жыныстық) сипаттау Хромосомдық ауралардың атауы мен Даун, Эдвардс синдромдарының кариотиптерін анықтауда қиналады Клайнфельтер және Патау синдромы ауруларының белгілерін сипаттауда қателіктер жібереді Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның хромосомдық ауруларын атап, кариотиптерін анықтау арқылы ауру белгілерін дұрыс сипаттайды
42
Эволюциялық даму және селекция негіздері. Тірі ағзалардың көптүрлілігі тарауына
жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
Бағалау критерий
10.2.6.1 Тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция
арасындағы өзара байланысты түсіндіру
10.2.6.2 Эволюция үдерісіне әсер ететін факторларды талдау
10.2.6.3 Эволюцияның дәлелдемелерін талдау
10.1.1.2 Филогенетикалық карталарды (кладограммалар мен филогенетикалық ағаштарды) түсіндіріп беру
10.2.6.6 Антропогенездің кезеңдерін атау
Білім алушы
• Тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы өзара байланысты түсіндіреді
• Эволюция үдерісіне әсер ететін факторларды талдайды
• Эволюцияның дәлелдемелерін сипаттайды
• Филогенетикалық карталар мен кладограмманы түсіндіреді
• Антропогенездің кезеңдерін атау
Ойлау дағдыларының деңгейі
Білу және түсіну Қолдану
Жоғары деңгейлі дағдылар
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. Берілген үғымдарды қолдана отырып, тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы байланысты түсіндіріңіз.
Негізгі ұғымдар: мутация, табиги сұрыпталу, бейімделу
2. Эволюция үдерісіне әр түрлі факторлар әсер етеді
(a) әсер ететін факторларды атаңыз (кемінде 2)
(b) осы фактордың эволюцияға әсерін сипаттаңыз
3. Кестені толтырыңыз.
Эволюция дәлелдемелері Тірі ағзалардың ортақ шығу тегі мен туыстықтағы ұқсастығы Мысалдар
салыстырмалы -анатомиялық дәлелдемелер
эмбриологиялық
палеонтологиялық
морфологиялық
43
5. Берілген сызбадан филогенетикалық қатар мен кладограмманы анықтаңыз.
(а) филогенетикалық қатар мен кладограмманы арасындағы 1 айырмашылықты анықтаңыз
(Ъ) филогенетикалық қатар мен кладограмманы арасындағы 1 ұқсастықты анықтаңыз
6. Кестеде берілген сипаттамаларға сай антропогенездің кезеңдерін атаңыз
Кезең Қысқаша сипаттамалар
Тік жүру. Қарапайым еңбек құралдарын қолдану
Сөйлеудің қарапайым элементтерінің пайда болуы. Еңбек құралдарын дайындау. Ұжымық дағдылардың қалыптасуы. Отты қолдану.
Еңбек құралдарын жаппай дайындау. Алғашқы қарапйым жерлеу рәсімін жасау. Сөйлеу дағдысының күрделенуі. Тайпалар арасындағы қарым қатынастың қалыптасуы.
Жерді өңдеу, жануарларды қолға үйрету.Қоғамның пайда болуы. Қазіргі зама адамының келбетінің қалыптасуы.
44
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы өзара байланысты түсіндіреді 1 ұғымдарды қолдана отырып, тұқымқуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы байланысты түсіндіреді; 3
Эволюция үдерісіне әсер ететін факторларды талдайды 2 эволюция үдерісіне әсер ететін бірінші факторды атайды; 1
эволюция үдерісіне әсер ететін екінші факторды атайды; 1
эволюция үдерісіне әсер ететін бірінші фактордың әсерін анықтайды; 1
эволюция үдерісіне әсер ететін екінші фактордың әсерін анықтайды; 1
Эволюцияның дәлелдемелерін сипаттайды 3 эволюция дәлелдемелері сипаттайды; 2
мысалдар келтіреді; 2
Филогенетикалық карталар мен кладограмманы түсіндіреді 4 сызбадан филогенетикалық қатар мен кладограмманы ажыратады; 1
филогенетикалық қатар мен кладограмманы арасындағы 1 айырмашылықты анықтайды; 1
филогенетикалық қатар мен кладограмманы арасындағы 1 ұқсастықты анықтайды; 1
Антропогенездің кезеңдерін атайды 5 сипаттама бойынша бірінші антропогенездің кезеңдерін анықтайды; 1
сипаттама бойынша екінші антропогенездің кезеңдерін анықтайды; 1
сипаттама бойынша үшінші антропогенездің кезеңдерін анықтайды; 1
сипаттама бойынша төртінші антропогенездің кезеңдерін анықтайды. 1
Барлығы 18
45
Эволюциялық даму және селекция негіздері. Тірі ағзалардың көптүрлілігі бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні_______________________________________________________
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Тұқым қуалайтын өзгергіштік пен эволюция арасындағы өзара байланысты түсіндіреді Ұғымдарды қолдана оты тұқымқуалайтын өзгергі пен эволюция арасын байланысты түсінді қиналады рып, штік дағы руде Ұғымдарды қолдана отырып, тұ қуалайтын өзгергіштік пен эволк арасындағы байланысты түсінді қателіктер жібереді қым ция руде Ұғымдарды қолдана отырып, тұ қуалайтын өзгергіштік пен эволю арасындағы байланысты түсіндіреді қым ция
Эволюция үдерісіне әсер ететін факторларды талдайды Эволюция үдерісіне әсер ет факторларды/ олардың әс анықтауда қиналады гетін ерін Эволюция үдерісіне әсер ет факторларды/ олардың әс анықтауда қателіктер жібереді ^етін ерін Эволюция үдерісіне әсер ет факторларды/ олардың әсерін анықтай етін ды
Эволюцияның дәлелдемелерін сипаттайды Эволюция дәлелдеме сипаттауда, мыса келтіруде қиналады лері лдар Эволюция дәлелдемелері сипатта мысалдар келтіруде қателі жібереді уда/ ктер Эволюция дәлелдемелері сипатта және мысалдар келтіреді йды
Филогенетикалық карталар мен кладограмманы түсіндіреді Сызбадан филогенетик қатар мен кладограмм ажыратуда, айырмашыл мен ұқсастықтығын анықт қиналады лық аны ығы ауда Сызбадан филогенетикалық қ мен кладограмманы ажырат айырмашылығы мен ұқсастықть анықтауда қателіктер жібереді атар уда\ ғын Сызбадан филогенетикалық қатар кладограмманы ажырата айырмашылығы мен ұқсастықты анықтайды мен іды\ іғын
Антропогенездің кезеңдерін атайды Антропогенездің кезеңд атауда қиналады ерін Кестеде берілген қысқаша сипат бойынша антропогенездің кезеңд анықтада қателіктер жібереді тама ерін Антропогенездің кезеңдерін дұрыс ата йды
46
4 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
Координация және реттеу көптүрлілігі тарауына жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.1.7.1 Миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын сипаттау және түсіндіру
10.1.7.2 Рефрактерлық кезең мен миелин қабығының маңызын түсіндіру
10.1.7.3 Жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін оқып білу
10.1.7.4 Механорецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беруін (Пачини денешігі) сипаттау
10.1.7.5 Холинергиялық синапстың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты орнату
Бағалау критерий
Білім алушы
• Миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын сипаттайды
• Рефрактерлық кезең мен миелин қабығының маңызын сипаттайды
• Жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін сиапттайды
• Механорецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беруін (Пачини денешігі) түсіндіреді
• Холинергиялық синапстың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты түсіндіреді
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Жоғары деңгейлі дағдылар
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. (а) Миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен
трансмиссиясының негізінде 1 - суретте калий және натрий иондарының жасуша ішіне жэне жасуша сыртына қалай қозғалатындығын сипаттаңыз.
1 - сурет
47
2. Әрекет потенциалы кезеңіндегі нейронның мембраналық потенциалының өзгерістері төмендегі графигінде бейнеленген.
-30
Мемд[]эн:і
][□! ПГПІСІІ.І ҺІ
(ігм
Уакыт (ГП6)
2 -сурет
(a) Әрекет потенциалы кезіндегі өзгерістерді тиісті әріптер арқылы анықтаңыз:
Гиперполяризация_________________________________________________________________
Деполяризация____________________________________________________________________
Реполяризация____________________________________________________________________
(b) Тыныштық күйдегі потенциал кезеңіндегі негізгі үрдісті сипаттаңыз____________________________________________________________________________
3. Адам миының көлденең кесіндісі 3 - суретте берілген.
3 -сурет
Мидың қандай бөлігі:
1) Жүрек бұлшықетінің жиырылу жиілігін реттейді____________________________________
2) Велосипедпен қозғалыс үстінде тепе-теңдікті автоматты түрде реттейді____________________
4. 4 - суретте Пачини денешігі бейнеленген.
48
4 - суретте А бөлігін анықтаңыз
«А» бөлігінің қызметін сипаттаңыз
5. Жүйкелік жасушалар импульстардың таралуы бойынша ерекшелінеді. Төмендегі 5-суретті пайдаланып, допамин тасымалдаушы нейрон мен ацетилхолин нейромедиаторының жүйкелік-бұлшықетті байланысын қамтамасыз ететін нейронның құрылысы мен қызметі арасындағы айырмашылықты салыстырыңыз .
о - кұрамында ненромеднаторларға толы көпіршіктер
5 - сурет
49
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын сипаттайды 1 калий және натрий иондарының жасуша ішіндегі қозғалысын сипаттайды; 1
калий және натрий иондарының жасуша сыртына қалай қозғалатындығын сипаттайды; 1
Рефрактерлық кезең мен миелин қабығының маңызын сипаттайды 2 гиперполяризацияны тиісті әріпті арқылы анықтайды; 1
деполяризацияны тиісті әріпті арқылы анықтайды; 1
реполяризацияны тиісті әріпті арқылы анықтайды; 1
рефратерлык кезенің маңызын сипаттайды; 1
Жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін сипаттайды 3 мидың құрылысы мен қызметтерін сипаттайды; 1
мидың құрылысы мен қызметтерін сипаттайды; 1
Механорецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беруін (Пачини денешігі) түсіндіреді 4 Пачини денешігінің суретте А бөлігін анықтайды; 1
Пачини денешігі А бөлігінің функциясын анықтайды; 1
Холинергиялық синапстың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты түсіндіреді 5 нейронның құрылысы мен қызметі арасындағы айырмашылықты салыстырады; 1
нейронның құрылысы мен қызметі арасындағы айырмашылықты салыстырады. 1
Барлығы 12
50
Координация және реттеу бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні__________________________________________________
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын сипаттайды Миеленденген нейрон аксонында әр потенциалының инициациясы трансмиссиясын сипаттағанда қинал екет мен ады Миеленденген нейрон аксоны әрекет потенциалы инициациясы трансмиссиясының негіз суретте калий және на иондарының жасуша ішіне к қозғалатындығын сипаттайды нда ның мен інде трий алай Миеленденген нейрон аксоны әрекет потенциалы инициациясы трансмиссиясының негіз суретте калий және нат иондарының жасуша ішіне к козғалатындығын сипаттайды нда ның мен інде рий алай
Рефрактерлық кезең мен миелин қабығының маңызын сипаттайды Рефрактерлық кезең мен миелин қабығының маңызын түсіндіруде қателіктер жібереді Әрекет потенциалы кезін гиперполяризацияны/ деполяризацияны/ реполяризацияны тиісті ә аркылы аныктайды/ рефратер кезенің маңызын сипаттайды адегі ріпті лык Рефрактерлык кезең мен миел қабығының маңызын дұрыс түсіндіреді ин
Жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін сиапттайды Жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін сиапттайды Ми құрылымдарын анықтайды кезінде қиналады Жұлын мен мидың құрылысы мен қызметтерін сиапттайды
Механорецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беруін (Пачини денешігі) түсіндіреді Механорецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беруін (Пачини денешігі) түсіндіреді Пачини денешігінің суретте А бөлігін / А бөлігінің функциясь анықтайды н Механорецепторлардың тітіркендіргіштің өзгерісіне жауап беруін (Пачини денеші түсіндіреді гі)
51
Холинергиялық синапстың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты түсіндіреді Холинергиялық синапстың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты түсіндіргенде қиналады Нейронның құрылысы мен қызметі арасындағы айырмашылықты салыстыуда қателіктер жібереді Холинергиялық синапстың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты түсіндіреді
52
Қозғалыс тарауына жиынтық бағалау
10.1.6.1 Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын зерттеу
10.1.6.2 Бұлшықеттің жиырылу механизмін түсіндіру
10.1.6.3 Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысының байланысын орналастыру
Білім алушы
• Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын сипаттайды
• Бұлшықеттің жиырылу механизмін орнатады
• Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысының байланысын анықтайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты 20 минут
Тапсырма
1. 1-суретте көлденең - жолақты бұлшықеттің босаңсыған күйіндегі екі саркомері сызбада көрсетілген.
! Н-гопе ! • І-Ьапсі | А-Ьапсі







1-сурет
(a) Көлденең - жолақты бұлшықет жиырылғанда, оның ұзындығында болатын өзгерісті анықтаңыз:
(i) І-жолақ____________________________________________________________________
(ii) А-диапазоны ______________________________________________________________
(b) Тропонин және тропомиозинді нәруыздардың бұлшықет жиырылу механизміндегі ролін сипатта?
Оқыту мақсаттары
Бағалау критерий
53
2. (а) Төмендегі суретті пайдалана отырып, ^, X және Ү бұлшықет жиырылуына жауапты
құрылымдарды анықтаңыз.
2 -сурет
№____________________________________________________________________
X ___________________________________________________________________
Ү ___________________________________________________________________
(Ъ) Саркоплазматикалық ретикулумда іс - әрекет потенциалы туындауы әсерінен бұлшықет жиырылады. Көлденең - жолақты бұлшықеттің жиырылу механизмін түсіндіріңіз.
3. 3 -суретті пайдаланып, жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының өздеріне тән қасиеттерін арнайы кілтті сөздер арқылы ажыратыңыз.
Баяу жиырылатын бұлшықет Жылдам жиырылатын
бұлшықет
3 - сурет
Қажетті кілт сөздер тізімі:
бұлшықттер ұзақ жиырылады, тез шаршайды, төзімді, шыдамды, бұлшықеттің мықтылығы мен күші қажет, бұлшықеттердің жайлап босаңсиды, қан тамырлар аз шоғырланған, тез шаршамайды, тез жиырылады, аэробты тыныс алу орын алады, митохондрия саны көп, қан тамырлары көп шоғырланған, анаэробты тыныс алу орын алады,бұлшықет түсі ақшыл, қылтамырдың көп болуына байланысты түсі қанық қызыл түсті, митохондрия саны азы, мысал: марафоншылар, спринтерлерде кездеседі (жақын қашықтыққа жүгіру).
54
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын сипаттайды 1 көлденең - жолақты бұлшықет жиырылғанда, оның ұзындығында болатын өзгерісті анықтайды; 1
көлденең - жолақты бұлшықет жиырылғанда, оның ұзындығында болатын өзгерісті анықтайды; 1
Бұлшықеттің жиырылу механизмін орнатады 1 тропонин нәруыздың бұлшықет жиырылу механизміндегі ролін сипаттайды; 1
тропомиозинді нәруыздың бұлшықет жиырылу механизміндегі ролін сипаттайды; 1
2 суретті пайдалана отырып, ^ бұлшықет жиырылуына жауапты құрылымдарды анықтайды; 1
суретті пайдалана отырып, X бұлшықет жиырылуына жауапты құрылымдарды анықтайды; 1
суретті пайдалана отырып, Ү бұлшықет жиырылуына жауапты құрылымдарды анықтайды; 1
2 көлденең - жолақты бұлшықеттің жиырылу механизмін түсіндірдіреді; 1
көлденең - жолақты бұлшықеттің жиырылу механизмін түсіндірдіреді; 1
Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен кұрылысының байланысын анықтайды 3 жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының құрылысының ерекшеліктері және орналасуы бойынша ажыратады; 1
көлденең - жолақты бұлшықет жиырылғанда, оның ұзындығында болатын өзгерісті анықтайды. 1
Барлығы 11
55
Қозғалыс бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын сипаттайды Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын сипаттау кезінде қиналады Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын сипаттау кезінде қателіктер жібереді Көлденең жолақты бұлшықеттердің ультрақұрылымын сипаттайды
Бұлшықеттің жиырылу механизмін орнатады Бұлшықеттің жиырылу механизмін орнату кезінде қиналады Тропонин / тропомиозинді нәруыздардың бұлшықет жиырылу механизміндегі ролін сипаттайды/ суретті пайдалана отырып, ^ / Ү / X бұлшықет жиырылуына жауапты құрылымдарды анықтауда / көлденең -жолақты бұлшықеттің жиырылу механизмін түсіндіру кезінде қателіктер жібереді Бұлшықеттің жиырылу механизмін орнатады
Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысының байланысын анықтайды Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысының байланысын анықтау кезінде қиналады Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының құрылысының ерекшеліктері және орналасуы бойынша / оның ұзындығында болатын өзгерісті ажырату кезінде қателіктер жібереді Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтарының ортақ қасиеттерін, орналасуы мен құрылысының байланысын анықтайды
56
Биомедицина және биоинформатика. Биотехнология тарауылары жиынтық бағалау
Оқыту мақсаттары
10.4.4.1 Биомеханиканы робототехникада қолдалынуын зерттеу
10.4.4.2 Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін түсіндіру
10.4.3.2 Полимеразды тізбекті реакцияның таксономияда,
медицинада мен криминалистикада және маңызын сипаттау
10.4.3.3 Гендік - инженериялық манипуляциялаудың кезеңдерін түсіндіру
Бағалау критерий
Білім алушы
• Биомеханиканы робототехникада қолдалынуының маңызын сипаттайды
• Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін анықтайды
• Полимеразды тізбекті реакцияның таксономиядағы, медицинадағы, криминалистикадағы маңызын анықтайды
• Гендік-инженериялық манипуляциялаудың кезеңдерін ажыратады
Ойлау дағдыларының деңгейі
Білу және түсіну Қолдану
Орындау уақыты
20 минут
Тапсырма
1. Биомеханика ғылымы нені зерттейді:
2. Биомеханика мен табиғат арасындағы байланысын сипаттаңдар.
(а) 1 - суретте жүрек жұмысының жиілігін сипаттайтын екі түрлі ЭКГ сызбасы бейнеленген. ЭКГ сызбасының екі түрлі А және В нұсқасындағы 1 минут ішіндегі жүректің соғу жиілігін есептеп, қай сызбалардың қай түрі тыныштық және жаттығудан кейінгі күйді көрсететінін анықтаңыз.
57
1 -сурет
(Ъ) К. тізшесіндегі үрдісті сипаттаңыз.
3. 2-суретте жүректің автоматиясын жүзеге асыратын жүректің ішкі құрылысының компоненттерін А жэне В анықтап, олардың миогенді қызметін толық түсіндіріңіз.
2- сурет
58
4. Полимерлі тізбекті реакцияны американдық биохимик Кэри Мюллис 1983 жылы ашты. Полимерлі тізбекті реакцияның медицинадағы және криминалистикадағы маңызын сипаттаңыз.
5.3 - суретте гендердің жаңа комбинациясының пайда болуына әкелетін генетикалық материалдың алмасу үдерісіне қатысатын В, Б, Н, Ғ компоненттері атаңыз және А, С, С, Е кезеңдерін сипаттау арқылы, жаңа рекомбинантты геннің түзілуін түсіндіріңіз.
В
Н
Б
Ғ '
3 - сурет
59
Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл
Білім алушы
Б иомеханиканы робототехникада қолдалынуының маңызын сипаттайды 1 биомеханика ғылымының нені зерттейтінін сипаттайды; 1
2 биомеханика мен табиғат арасындағы байланысты түсіндіреді; 1
Электрокардиограмма ны қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін анықтайды 3 ЭКГ сызбасының А нұсқасындағы 1 минут ішіндегі жүректің соғу жиілігін есептейді; 1
ЭКГ сызбасының В нұсқасындағы 1 минут ішіндегі жүректің соғу жиілігін есептейді; 1
сызбалардың қай түрі тыныштық күйді көрсететінін анықтайды; 1
сызбалардың қай түрі жаттығудан кейінгі күйді көрсететінін анықтайды; 1
К. тізшесіндегі үрдісті сипаттайды; 1
4 жүректің автоматиясын жүзеге асыратын жүректің ішкі құрылысының А компоненттерін анықтайды; 1
жүректің автоматиясын жүзеге асыратын жүректің ішкі құрылысының В компоненттерін анықтайды; 1
А және В компоненттерінің миогенді қызметін толық түсіндіреді; 1
Полимеразды тізбекті реакцияның таксономиядағы, медицинадағы, криминалистикадағы маңызын анықтайды 5 полимеразды тізбекті реакцияның медицинадағы маңызын анықтайды; 1
полимеразды тізбекті реакцияның криминалистикадағы маңызын анықтайды; 1
Гендік-инженериялық манипуляциялаудың кезеңдерін ажыратады 6 генетикалық материалдың алмасу үдерісіне қатысатын компоненттерін атайды; 1
генетикалық материалдың алмасу үдерісіндегі кезеңдерді түсіндіреді. 1
Барлығы 14
60
Биомедицина және биоинформатика. Биотехнология тарауылары жиынтық бағалау бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың
нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен Орташа Жоғары
Биомеханиканы робототехникада қолдалынуының маңызын сипаттайды Биомеханиканы робототехникада қолдалынуының маңызын сипаттау кезінде қиналады Биомеханика ғылымының нені зерттейтінін сипаттау кезінде / биомеханика мен табиғат арасындағы байланысты түсіндіргенде қателіктер жібереді Биомеханиканы робототехникада қолдалынуының маңызын сипаттайды
Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін анықтайды Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін анықтауда қиналады ЭКГ сызбасының А / В нұсқасындағы 1 минут ішіндегі жүректің соғу жиілігін есептегенде / сызбалардың қай түрі тыныштық / жаттығудан кейі нгі күйді көрсететінін анықтауда / К. тізшесіндегі үрдісті сипаттауда қателіктер жібереді Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін анықтайды
Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін анықтауда қиналады Жүректің автоматиясын жүзеге асыратын жүректің ішкі құрылысының А/ В компоненттерін анықтауда / А және В компоненттерінің миогенді қызметін толық түсіндіргенде қателіктер жібереді Электрокардиограмманы қолдана отырып жүрек автоматиясы механизмін анықтайды
61
Полимеразды тізбекті реакцияның таксономиядағы, медицинадағы, криминалистикадағы маңызын анықтайды Полимеразды тізбекті реакцияның таксономиядағы, медицинадағы, криминалистикадағы маңызын анықтау кезінде қиналады Полимеразды тізбекті реакцияның медицинадағы / криминалистикадағы маңызын анықтауда қателіктер жібереді Полимеразды тізбекті реакцияның таксономиядағы, медицинадағы, криминалистикадағы маңызын анықтайды
Гендік-инженериялық манипуляциялаудың кезеңдерін ажыратады Гендік-инженериялық манипуляциялаудың кезеңдерін ажырату кезінде қиналады Гендердің жаңа комбинациясының пайда болуына әкелетін генетикалық материалдың алмасу үдерісіне қатысатын компоненттерін атауда / кезеңдерді түсіндіргенде қателіктер жібереді Гендік-инженериялық манипуляциялаудың кезеңдерін ажыратады
62